ΒΑΣΙΛΛΙΣΑ ΜΕΛΙΣΣΑ - Η ΜΑΝΑ ΤΗΣ ΚΥΨΕΛΗΣ

Η βασίλισσα μέλισσα είναι η «μάνα» της κυψέλης. Η μόνη μέλισσα που γεννάει, και η γέννα είναι ο βασικός ρόλος της στην κυψέλη. Όλες οι εργάτριες και οι κηφήνες που γεννιούνται στην κυψέλη είναι απόγονοί της, ή αδέρφια της εάν είναι νέα και υπάρχει ακόμη η γενιά της. Γίνεται μεγαλύτερη από τις εργάτριες και τους κηφήνες, και ζει περισσότερο από όλα τα άλλα άτομα της κυψέλης.

Η Γέννηση της Βασίλισσας

Οι νεαρές εργάτριες που ταΐζουν τον γόνο, δίνουν βασιλικό πολτό σε όλες τις προνύμφες για τις 3 πρώτες μέρες μόνο. Όταν κρίνουν πως πρέπει να γεννηθούν βασίλισσες, επιλέγουν τις προνύμφες που θα τραφούν αποκλειστικά με βασιλικό πολτό, σε ειδικά (μεγαλύτερα) βασιλικά κελιά. Αυτή η ειδική δίαιτα, θα προκαλέσει την ανάπτυξη της μορφολογίας και του αναπαραγωγικού συστήματος των βασιλισσών το οποίο παραμένει ατροφικό στις εργάτριες.

Μέσα σε μόλις 16 μέρες, νωρίτερα από τις εργάτριες αλλά και τους κηφήνες, γεννιούνται οι νέες βασίλισσες.

Η Αγονιμοποίητη Βασίλισσα

Όταν μια νέα Βασίλισσα γεννηθεί, αρχίζει να τρέχει πάνω κάτω στην κυψέλη, συχνά βγάζει παλμικούς ήχους που δηλώνουν στις εργάτριες και τις άλλες νέες βασίλισσες την παρουσία και την πολεμική της ετοιμότητα. Μπορείτε να ακούσετε το σάλπισμα της νέας Βασίλισσας στο παρακάτω βίντεο. Ακόμη δεν εκκρίνει αρκετές βασιλικές φερομόνες για να την αντιληφθούν οι εργάτριες σαν εχθρική ξένη παρουσία, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως είναι και ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη έως ότου γονιμοποιηθεί και η χρησιμότητά της στη κυψέλη πιστοποιηθεί. Συχνά, μόλις γεννηθεί μια νέα Βασίλισσα θα αναζητήσει άλλα βασιλικά κελιά και θα τα καταστρέψει, αλλά θα παλέψει και με άλλες νέες βασίλισσες που ίσως έχουν ήδη βγει.

Σε περίπτωση επικείμενης σμηνουργίας, οι εργάτριες μπορεί να αποτρέψουν τις νέες βασίλισσες από το να μαχηθούν μέχρι θανάτου, ώστε να υπάρχει μια βασίλισσα για κάθε σμήνος που θα φύγει από την κυψέλη.

Σημείωση: Το κεντρί της Βασίλισσας, σε αντίθεση με τις εργάτριες, δεν έχει άγκιστρα, και έτσι δεν αποκολλάται από το σώμα της όταν κεντρίζει. Αυτό επιτρέπει στις Βασίλισσες να κεντρίζουν χωρίς να πεθαίνουν, όπως κάνουν και άλλα υμενόπτερα (σφήκα, μπάμπουρας κ.α.). Σπάνια η Βασίλισσα θα κεντρίσει τον μελισσοκόμο, ακόμη και όταν αυτός θα χρειαστεί να την πιάσει. Φυλάει το κέντρισμα για τις αντίπαλες βασίλισσες.

Η Γαμήλια Πτήση

Δύο – τρείς μέρες μετά την γέννησή της, η Βασίλισσα κάνει αναγνωριστικές πτήσεις εκτός κυψέλης. Περίπου μια βδομάδα μετά την γέννησή της, είναι έτοιμη να ζευγαρώσει. Τότε πετάει στον χώρο συγκέντρωσης των κηφήνων, και εκεί θα ζευγαρώσει με 12-15 από αυτούς, αποθηκεύοντας ως και 7 εκατομμύρια σπερματοζωάρια στην σπερματοθήκη της. Αυτό θα της επιτρέψει να γεννάει επιλεκτικά γονιμοποιημένα αυγά για το υπόλοιπο της βασιλείας της στην κυψέλη. Αν η νέα Βασίλισσα δεν μπορέσει να ζευγαρώσει μέσα σε τρεις βδομάδες το αργότερο, δεν ζευγαρώνει και γεννάει αγονιμοποίητο γόνο, δηλαδή αποκλειστικά κηφήνες, οδηγώντας το μελίσσι να γίνει αρρενοτόκο και να αφανιστεί.

Η Ζωή της Βασίλισσας

Η Βασίλισσα μέλισσα ζει περισσότερο από όλες τις άλλες μέλισσες. Έχει πάντα νεαρές εργάτριες που την περιστοιχίζουν ως «ακόλουθοι», την ταΐζουν σε όλη της την ζωή βασιλικό πολτό, την καθαρίζουν και φροντίζουν για κάθε ανάγκη της. Μόνο οι νεαρές εργάτριες που ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει τις πτήσεις εκτός κυψέλης για συλλογή τροφής μπορούν να παράγουν βασιλικό πολτό. Η Βασίλισσα μπορεί να ζήσει 2-5 χρόνια, αν και η παραγωγή βασιλικών φερομονών καθώς και η γέννα της, αρχίζουν να φθίνουν συνήθως μετά από 2-3 χρόνια.

Υπάρχει ένα χρωματικό σύστημα μαρκαρίσματος του έτους γέννησης των βασιλισσών, που επιτρέπει στον μελισσοκόμο να αναγνωρίζει την ηλικία της κάθε μάνας στις κυψέλες του. Με την χρήση ειδικού μαρκαδόρου μαρκάρεται μια χρωματιστή κουκκίδα πάνω στο σώμα της Βασίλισσας, και κάθε χρώμα αντιστοιχεί σε διαφορετικό έτος.

Μαρκάρισμα Βασίλισσας

Η Βασίλισσα μπορεί να επιλέξει αν θα γεννήσει γονιμοποιημένα ή αγονιμοποίητα αυγά, που θα εξελιχθούν αντίστοιχα σε θηλυκά (εργάτριες) ή αρσενικά (κηφήνες) άτομα.

Σημείωση: Πριν την ανθοφορία όταν γίνεται διεγερτική τροφοδοσία στην κυψέλη αλλά και κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας λόγο της έντονης νεκταροέκκρισης, η Βασίλισσα μπορεί να γεννήσει έως και 2.500 αυγά σε μια μέρα, περισσότερο δηλαδή ακόμη και από το σωματικό της βάρος.

Με την έκκριση φερομονών «ελέγχει» βασικές λειτουργίες στην κυψέλη. Δίνει σήμα πως υπάρχει ικανή βασίλισσα άρα σταματάει τις εργάτριες από το να προετοιμάσουν βασιλικά κελιά για νέες βασίλισσες ενώ καταστέλλει την ανάπτυξη των ωοθηκών των εργατριών. Επίσης η βασιλική φερομόνη προκαλεί την προσήλωση των ακόλουθων εργατριών στην Βασίλισσά τους, ενώ έλκει και τους κηφήνες κατά την διάρκεια της «γαμήλιας» πτήσης.

Σημείωση: Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπως ο αιφνίδιος θάνατος μια Βασίλισσας και η έλλειψη γόνου κατάλληλου για εκτροφή νέας, ορισμένες εργάτριες θα αναπτύξουν αρκετά τις ωοθήκες τους ώστε να γεννήσουν αυγά. Αυτά τα αυγά όμως, είναι αγονιμοποίητα, άρα θα γεννηθούν αρσενικά άτομα (κηφήνες) και θα γίνει το μελίσσι «αρρενοτόκο» με καταστροφικές συνέπειες.

Άλλη ιδιαίτερα σημαντική επιρροή των φερομονών της Βασίλισσας, είναι πως με την χρήση τους καθησυχάζει και σταθεροποιεί τη συμπεριφορά του σμήνους.

Συνήθως λίγο πριν από εποχές ανθοφορίας η γέννα θα εντατικοποιηθεί για την προετοιμασία επαρκούς πληθυσμού εργατριών για την εκμετάλλευσή της. Αντίθετα τον χειμώνα και όταν δεν υπάρχει αρκετή τροφή για τον γόνο, η γέννα μειώνεται.

Η Βασίλισσα είναι ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει την συμπεριφορά του σμήνους. Γι’αυτό και συχνά γίνεται επιλεκτική εκτροφή ή και γονιμοποίηση βασιλισσών (βασιλοτροφία) προσπαθώντας να περάσουν στις μάνες των σμηνών ιδιαίτερα ευνοϊκά γενετικά χαρακτηριστικά.

Η Διαδοχή

Αλλαγή βασίλισσας μπορεί να γίνει για διάφορους λόγους στην κυψέλη. Άλλες φορές από τον μελισσοκόμο, και άλλοτε από το ίδιο το μελίσσι.

Όταν η Βασίλισσα γεράσει, φθίνει η έκκριση βασιλικών φερομονών. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στο μελίσσι, και οι εργάτριες θα προετοιμάσουν βασιλικά κελιά για να γεννηθούν νέες βασίλισσες. Επίσης, αν η βασίλισσα αρρωστήσει ή πληγεί (πχ χάσει ένα άκρο ή φτερό) οι εργάτριες θα την αντικαταστήσουν.

Περιπτώσεις όπου μπορεί να υπάρχουν δύο ή και παραπάνω βασίλισσες στο μελίσσι είναι όταν προετοιμάζεται σμηνουργία. Τότε η αρχαιότερη Βασίλισσα εγκαταλείπει την κυψέλη με το πρώτο σμήνος, ενώ ακολουθούν νέες βασίλισσες με τις επόμενες σμηνουργίες.

Πάνω από δύο γονιμοποιημένες βασίλισσες στην ίδια κυψέλη σπάνια έχουν παρατηρηθεί. Συνήθως πρόκειται για μάνα και κόρη, όταν η μάνα βρίσκεται στο τέλος της ζωής της, ή προ σμηνουργίας. Δύο γονιμοποιημένες αδερφές βασίλισσες να ωοτοκούν ταυτόχρονα είναι απίθανο, αφού οι νέες βασίλισσες αναζητούν να σκοτώσουν τις αδερφές τους μόλις γεννηθούν.

Σε ορισμένες περιπτώσεις που μια βασίλισσα κριθεί ακατάλληλη, οι εργάτριες θα την σκοτώσουν με το ίδιο σύστημα που χρησιμοποιούν για να φονεύσουν εισβολείς όπως οι σφήκες ή όπως ακόμη και οι ξένες βασίλισσες που μπορεί να επιχειρήσουν να εισέλθουν στην κυψέλη. Θα την καλύψουν με τα σώματά τους, ανεβάζοντας την θερμοκρασία της έως ότου αυτή πεθάνει.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Βασίλισσα είναι η πηγή της ζωής στην κυψέλη. Πέραν αυτού είναι βασικό κομμάτι του συνόλου που ονομάζουμε μελίσσι, αλλά δεν αποφασίζει μόνη της για τα πάντα. Συχνά οι αποφάσεις παίρνονται από το ίδιο το μελίσσι συλλογικά, χωρίς να λαμβάνετε ιδιαίτερα υπόψιν η θέληση της Αυτού Μεγαλειότητας, αλλά αποκλειστικά το συμφέρον του σμήνους

Πηγή