Η διάκριση
μεταξύ «μοναχικών» και «κοινωνικών» μελισσών είναι πολύ σημαντική για την
κατάταξή τους καθώς υπάρχουν πολλοί βαθμοί κοινωνικότητας μεταξύ των πρώτων, οι
οποίες κατασκευάζουν μόνες τους τις φωλιές τους, ταΐζουν το γόνο και πεθαίνουν
πριν τη γέννηση των νεογνών τους, και της υψηλότερης βαθμίδας κοινωνικότητας.
Οι κοινωνίες των μελισσών
Η υψηλή κοινωνικότητα χαρακτηρίζεται
από την κατανομή της εργασίας ανάμεσα στις ενήλικες μέλισσες, τη συνεργασία για
τη φροντίδα του γόνου και την αναπαραγωγή των γενεών. Οι πολύ κοινωνικές
μέλισσες, στις οποίες ανήκει και το γένος Apis, ζουν σε πολυπληθείς αποικίες,
που σχηματίζονται από δύο διαφορετικές κάστες μελισσών, οι οποίες περνούν μαζί
το χειμώνα(πολυετείς αποικίες). Μια βασίλισσα παράγει τα αβγά, ενώ πολυάριθμες
εργάτριες αναλαμβάνουν διαφορετικές εργασίες, απαραίτητες για την επιβίωση της
αποικίας. Η βασίλισσα διαφέρει μορφολογικά από τις εργάτριες κι είναι ανίκανη
να ζήσει μόνη. Οι εργάτριες δεν μπορούν να ζευγαρώσουν. Η αποικία αναπαράγεται με
τη σμηνουργία.
Στις ενδιάμεσες μορφές μεταξύ υψηλά
κοινωνικών και μοναχικών ειδών, συναντάμε μέλισσες που συσπειρώνονται σε μικρές
αποικίες με μέλη της ίδιας γενιάς και ζουν στην ίδια φωλιά. Οι εργάτριες
μοιράζονται μεταξύ των ωοτόκων μελισσών και των εργατριών, που ασχολούνται με
τη φωλιά και την αποθήκευση τροφής. Οι κοινωνίες αυτές ονομάζονται
ημι-κοινωνικές.
Ορισμένα μοναχικά είδη ασχολούνται με
το γόνο, ταΐζοντας τον άμεσα και παρέχοντας του σχετική φροντίδα. Τα είδη αυτά
ανήκουν στην λιγότερο κοινωνική κατηγορία.
Υπάρχουν επίσης αποικίες που
ονομάζονται κοινοτικές, όπου όλες οι μέλισσες της ίδιας τάξης μοιράζονται την
ίδια φωλιά και συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, χωρίς να υπάρχει κατανομή της εργασίας.
Τέλος υπάρχουν φωλιές μελισσών που
έχουν συνενωθεί, κυρίως πάνω στο έδαφος. Κάθε μέλισσα σκάβει κι αναπτύσσει τη
δική της υπόγεια φωλιά πλάι σε αυτή των ομοειδών της. Η ένωση αυτή ονομάζεται
σύμπηγμα.
Κύριοι εκπρόσωποι τους είναι τα εξής γένη:
· Οι Apis, στις οποίες ανήκει και η δική
μας μέλισσα
· Οι Melipona, οι οποίες είναι μέλισσες
μικρού μεγέθους που ζουν στην τροπική Αμερική και το μέλι τους συλλέγεται από
τους Ινδιάνους
· Οι Bombus (βομβίνοι), στις οποίες
ανήκουν οι αγριομέλισσες.
Οι μοναχικές μέλισσες της υπεροικογένειας των Apoidea
· Οι Colletes είναι πρωτόγονες μέλισσες
που μεταφέρουν τη γύρη μέσα στον πρόλοβό τους ή ανάμεσα στις τρίχες των πίσω
ποδιών τους. Οι μέλισσες της άμμου διαθέτουν μια «βούρτσα» για τη γύρη στα πίσω
πόδια και μπορούμε να τις διαχωρίσουμε από τους αλίκτες (στενομέλισσα) και τους
μελίτες από τη μορφή των νευρώσεων στα φτερά τους ή από το μήκος της γλώσσας τους. Όλες αυτές
οι μέλισσες σκάβουν στοές στο έδαφος, σε πυκνότερα ή αραιότερα συμπήγματα.
Ορισμένες φορές εξαρτώνται από κάποιο είδος φυτού: έτσι, η Melitta heamorrhoidalis τρέφεται
αποκλειστικά από το νέκταρ της καμπανούλας και τα αρσενικά κοιμούνται μέσα στα
άνθη της!
· Στην υποοικογένεια των Μεγαχειλινών,
τα θηλυκά διαθέτουν ένα ιδιαίτερο σύστημα συλλογής γύρης, τη σκούπα, η οποία
αποτελείται από μια «βούρτσα» με σκληρές τρίχες πάνω στην επιφάνεια της
κοιλιάς. Από αυτές, οι οσμίες είναι κοντόχοντρες, τριχωτές μέλισσες, μερικά
είδη των οποίων μπορούν να κάνουν φωλιές μέσα στις κοιλότητες των δέντρων, του
εδάφους ή ακόμα και μέσα στο κέλυφος ενός σαλιγκαριού! Ορισμένες οσμίες
επιλέγουν να φτιάξουν τη φωλιά τους μέσα σε καλάμια, γεγονός που τους επιτρέπει
να «αναπτύσσονται» μέσα σε καλάμια μπαμπού ή κούφιους κορμούς δέντρων. Το
θηλυκό φτιάχνει μια κοιλότητα, η οποία περιέχει ένα σβόλο συμπιεσμένης γύρης,
πάνω στον οποίο εναποθέτει ένα αβγό. Έπειτα, σφραγίζει την κοιλότητα με λάσπη.
Τα αβγά από τα οποία θα γεννηθούν τα αρσενικά επωάζουν πιο γρήγορα από αυτά που
θα γεννήσουν θηλυκά, και παράγονται τελευταία. Αυτό αποτρέπει τον μεγάλο
«συνωστισμό» όταν θα βγουν οι μέλισσες: τα αρσενικά βγαίνουν πρώτα, έπειτα τα
θηλυκά.
· Τα είδη του γένους των Μεγαχειλών
(Megachiles) μπορούν να αναστρέψουν τη κοιλιά τους για να τσιμπήσουν. Ορισμένα
είδη ελαφρώς τριχωτών μελισσών κατασκευάζουν
τη φωλιά τους με κομμάτια από φύλλα, τα οποία κόβουν με τα σαγόνια τους,
και τα μεταφέρουν στη φωλιά τους. Ένα άλλο είδος τριχωτών μελισσών φτιάχνει τη
φωλιά του με λάσπη ή χοντρή άμμο. Οι μέλισσες του γένους των Ανθιδίων είναι
κοντόχοντρες και σε γενικές γραμμές ελαφρώς τριχωτές, με έγχρωμες κηλίδες στην
κοιλιά τους. Τα είδη αυτά συνηθίζουν να χτίζουν τη φωλιά τους με φυτικές ίνες ή
με ρητίνη. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε τις μέλισσες του γένους Coelioxys οι
οποίες διαφέρουν μορφολογικά από τις υπόλοιπες της υποκοικογένειας των
μεγαχειλινών: η κοιλιά τους είναι κωνική και δεν έχει «βούρτσα» για τη γύρη
,είναι ελαφρώς τριχωτές και η συμπεριφορά τους θυμίζει εκείνη του κούκου. Για
παράδειγμα, μια θηλυκή μέλισσα του γένους (στηλίς) stelis punctulatissima
εισχωρεί σε μια φωλιά ενώ απουσιάζει η θηλυκή οσμία και αφήνει εκεί ένα αβγό.
Αυτό εκκολάπτεται πρώτο, και η προνύμφη που βγαίνει καταβροχθίζει τον άλλο γόνο
και τρέφεται με τη γύρι από το κελί.
· Η υποοικογένεια των Ανθοφορινών
(Anthophorines) περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο και αυτή παράσιτα είδη μελισσών,
αλλά και είδη όπως είναι οι ξυλοκόποι (μέλισσες ξυλουργοί) που φτιάχνουν τις
φωλιές τους μέσα σε άψυχους κορμούς δέντρων. Τα είδη αυτά διαφέρουν μορφολογικά
το ένα από το άλλο, και ορισμένα μπορούν να μπερδευτούν με τις σφήκες.
Οι βομβίνοι
Οι
βομβίνοι(Bombus) ζουν σε μικρές κοινωνίες οι οποίες ιδρύονται από μια
γονιμοποιημένη βασίλισσα που αναπτύσσει μόνη της την αποικία πραγματοποιώντας
τις διάφορες απαραίτητες εργασίες μόλις
γεννηθεί η πρώτη γενιά εργατριών. Οι εργασίες διαμοιράζονται λοιπόν ανάμεσα
στην ιδρύτρια και τις εργάτριες, οι οποίες μορφολογικά μοιάζουν πάρα πολύ, αλλά
διαφέρουν όσον αφορά στη συμπεριφορά και τη φυσιολογία τους. Το φθινόπωρο, οι
αποικίες αυτές παράγουν άφθονες βασίλισσες και κηφήνες. Οι γονιμοποιημένες
βασίλισσες εγκαταλείπουν τη φωλιά τους
και η μητρική αποικία διαλύεται. Οι μέλισσες αυτές θεωρούνται πρωτόγονες πολύ
κοινωνικές (το χειμώνα δεν μένουν στην αποικία).
Σύγχρονη Μελισσοκομία-Henri Clement
Δημοσίευση σχολίου