ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΜΑΣ.ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ.....

Το Σύνδρομο Εγκατάλειψης Αποικιών Κυψελών (Colony Collapse Disorder) CCD είναι ο επιστημονικός όρος που περιγράφει την εξαφάνιση των μελισσών από τον πλανήτη. Μα εξαφανίζονται οι μέλισσες; Μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος. Η απάντηση δυστυχώς είναι καταφατική και σε αυτή τη δημοσίευση θα επιχειρήσω μια όσο πιο απλή προσέγγιση στο σοβαρό αυτό θέμα για τους μελισσοκόμους αλλά και για την ζωή στον πλανήτη γενικότερα.

Η σημασία των μελισσών

Πριν ερευνήσουμε το γιατί οι μέλισσες εξαφανίζονται, καλό είναι να ξεκινήσουμε αναλογιζόμενοι το πόσο σημαντικές είναι οι μέλισσες για τον άνθρωπο και τον πλανήτη. Εκτός από το γλυκό τους μέλι, και τα υπέροχα προϊόντα που μας προσφέρουν όπως η γύρη, η πρόπολη, ο βασιλικός πολτός και το κερί – οι μέλισσες είναι από τους σημαντικότερους επικονιαστές στη φύση. Ταξιδεύοντας από άνθος σε άνθος μεταφέρουν γύρη και κυριολεκτικά γονιμοποιούν τα φυτά.

Όχι μόνο τα αγριολούλουδα, αλλά τα δέντρα, τα σιτηρά και τα φυτά μεγάλης καλλιέργειας στα οποία βασίζεται σήμερα η ανθρωπότητα για να τραφεί, ακόμη και για να ντυθεί (βαμβάκι).

«Όταν οι μέλισσες εξαφανιστούν από τον πλανήτη, μέσα σε 4 χρόνια θα εξαφανιστεί και ο άνθρωπος.»

Ένα ρητό που συχνά αποδίδεται στον Albert Einstein.

Είναι λοιπόν εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι μέλισσες πρέπει να επιζήσουν. Οι επικονιαστές έχουν έναν ζωτικό ρόλο, αφού αναλαμβάνουν το 90% της επικονίασης των φυτών στην φύση, και τουλάχιστον το 30% της επικονίασης στις αγροτικές καλλιέργειες.

Σε έκθεση του FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών) για τον ρόλο των μελισσών στα οικοσυστήματα, διάβασα πως μια κυψέλη με 25.000 συλλέκτριες στην Ευρώπη, μπορεί να γονιμοποιήσει 250 εκατομμύρια άνθη.

Οι μέλισσες κρατάνε την φύση ζωντανή, ο ρόλος τους στην διατήρηση υγειών και βιώσιμων οικοσυστημάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Στην επάρκεια τροφής για τον άνθρωπο, αρκεί να σκεφτούμε πως μία στις τρεις μπουκιές φαγητό που τρώμε, το οφείλουμε στις μέλισσες.

Όσο αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις της εξαφάνισης των μελισσών, σας λέω πως κάθε χρόνο, οι αγροτικές καλλιέργειες στις ΗΠΑ οι οποίες εξαρτώνται από τις μέλισσες παράγουν προϊόντα αξίας μεγαλύτερης των 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στην Ελληνική κοινωνία και οικονομία, δραστηριοποιούνται με την μελισσοκομία τουλάχιστον 25 χιλιάδες άτομα, ως κύρια ή συμπληρωματική του εισοδήματός τους ασχολία. Χωρίς να υπολογίσουμε όσους εργάζονται στο σύνολο των εργασιών του παραγωγικού κύκλου του κλάδου από το μελίσσι, τα εφόδια, την τυποποίηση και το εμπόριο. Επίσης, με μια ξαφνική εξαφάνιση των μελισσών, η υπάρχουσα αγροτική παραγωγή της χώρας θα δεχόταν ένα ισχυρό πλήγμα.

Γιατί εξαφανίζονται οι μέλισσες;

Σύμφωνα με την Αγροτική Ερευνητική Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, «Παρά τους διάφορους ισχυρισμούς στα επιστημονικά ή όχι μέσα, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη εντοπίσει τους λόγους που προκαλούν το Σύνδρομο Εγκατάλειψης Αποικιών Κυψελών». Έτσι λοιπόν, οι ΗΠΑ έχουν τώρα τον χαμηλότερο αριθμό μελισσοσμηνών των τελευταίων 50 ετών. Χάσανε το 31% των καταγεγραμμένων μελλισοσμηνών τους μόνο το 2012.

Αντίθετα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από επίσης εκτεταμένες απώλειες και επιστημονική μελέτη του προβλήματος, ο Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) αναγνώρισε την υψηλή τοξικότητα των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων για τις μέλισσες. Την άνοιξη του 2013 αποφασίστηκε ο περιορισμός της χρήσης τριών από αυτά για δύο χρόνια (εκτός αν υπήρχαν νέα επιστημονικά στοιχεία) αρχής γενομένης από το Δεκέμβρη του 2013. Πρόκειται για την πρώτη απαγόρευση του είδους σε ολόκληρη ήπειρο και τα επιστημονικά στοιχεία που θα συγκεντρωθούν θα είναι πολύτιμα.

Μάλιστα σε ανακοίνωσή του ο EFSA λέει πως εκτός από τις μέλισσες, μελέτες έδειξαν πως δυο από τα υπό παρακολούθηση νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, τα Acetamiprid και Imidacloprid της Bayer CropScience θα μπορούσαν να «προκαλέσουν βλάβες στην ανάπτυξη του ανθρώπινου νευρικού συστήματος – ιδιαίτερα του εγκεφάλου» των εμβρύων.

Το Imidacloprid είναι αυτή τη στιγμή το εντομοκτόνο που χρησιμοποιείται περισσότερο παγκοσμίως.

Τι είναι τα νεονικοτινοειδή;

Τα νεονικοτινοειδή είναι νευροτοξικά διασυστηματικά εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο ως «ασφαλέστερα των προγενέστερων» στη φυτοπροστασία των καλλιεργειών. 

Η Bayer και η Syngenta έχουν το μερίδιο του λέοντος στην παγκόσμια αγορά τους. Ψεκάζονται, αλλά εμποτίζονται και στον σπόρο, και παραμένουν στο σύστημα του φυτού ως την γύρη και το νέκταρ. Όταν το έντομο τραφεί από το φυτό, πλήττουν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα του σε μοριακό επίπεδο, προκαλώντας παράλυση και θάνατο.

Φυσικά οι εταιρίες που τα έχουν αναπτύξει και τα εκμεταλλεύονται επιμένουν για την ασφάλεια αλλά και για την επιτακτικότατη ανάγκη της χρήσης τους στην προστασία των καλλιεργειών. Συχνά διάβαζα στον ελληνικό αγροτικό τύπο άρθρα που προειδοποιούσαν για καταστροφικά αποτελέσματα στις καλλιέργειες αν η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευε τα νεονικοτινοειδή. Τελικά μάλλον το συγκεκριμένο λόμπι (αγγλικά) δεν ωφελήθηκε ιδιαίτερα και η χρήση των clothianidin, imidacloprid και thiametoxam μπήκε υπό περιορισμό για 2 χρόνια.

Σε άρθρο στον ιστοχώρο της βρεταννικής The Guardian διάβασα την άποψη πως τα νεονικοτινοειδή είναι το «νέο DDT που σκοτώνει τη φύση». 

Σε μελέτη του πανεπιστημίου του Σάσεξ (εδώ αγγλικά) διάβασα πως τα νεονικοτινοειδή τείνουν να παραμένουν στο έδαφος και να μολύνουν και τον υδροφόρο ορίζοντα με πιθανά ευρύτερες επιπτώσεις στο περιβάλλον από ότι νομίζαμε ως τώρα. Τα ευρήματά τους δείχνουν πως ενώ τα σπονδυλωτά ζώα δεν επηρεάζονται όσο τα αρθρόποδα, η κατανάλωση μικρής ποσότητας επενδεδυμένων σπόρων επιφέρει άμεση θνησιμότητα σε πτηνά και θηλαστικά.

Εκτός από τους μελισσοκόμους, για τη διακοπή της χρήσης των νεονικοτινοειδών καλούν και διάφοροι άλλοι περιβαλλοντικοί οργανισμοί και οργανώσεις.

Βαρροϊκή Ακαρίαση

Το άκαρι Βαρρόα (Varroa destructor) το οποίο παρασιτεί και αποδυναμώνει τους πληθυσμούς των μελισσών, εξαντλώντας της μέλισσες αλλά και επιτείνοντας την μετάδοση ασθενειών. Θεωρείται ένας από τους παράγοντες που συντελούν στην εξαφάνιση των μελισσών. 

Άλλοι παράγοντες

Υπάρχουν φυσικά και άλλοι παράγοντες. Από τους αδέξιους μελισσοκομικούς χειρισμούς, την γενική μόλυνση του περιβάλλοντος, την έλλειψη παιδείας για την χρησιμότητα της μέλισσας, ως και όπως πολλούς ακούω να ισχυρίζονται, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα των κινητών τηλεφώνων και άλλων. Επίσης υπάρχουν και άλλα εντομοκτόνα φυτοπροστατευτικά όπως το Fipronil της BASF το οποίο η Ευρωπαική Ένωση έκρινει διαιτέρως επικίνδυνο (αγγλικά) για τις μέλισσες και απαγόρευσε τη χρήση του τον Ιούλιο του 2013. Με την BASF να απαντάει με μηνύσεις (αγγλικά).

Το συμπέρασμά μου είναι πως φταίνε πολλά πράγματα. Και όλα πηγάζουν ουσιαστικά από την ανθρώπινη απληστία, και από την απομάκρυνση των ανθρώπων από έναν φυσικό τρόπο ζωής.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο είναι να αγαπήσουμε λίγο περισσότερο τους εργάτες της φύσης που είναι οι μέλισσες και να νοιαστούμε. Σε συλλογικό επίπεδο θα έπρεπε να οργανωθούν και να ενταθούν δράσεις για την ενεργητική προστασία των μελισσών, και σωστή επικοινωνία των προβληματισμών μας στα κέντρα λήψεως αποφάσεων.

Πηγές – Μελέτη

Colony collapse disorder – Wikipedia

Neonicotinoid – Wikipedia

Neonicotinoids are the new DDT killing the natural world – The Guardian

Bees & Pesticides: Commission goes ahead with plan to better protect bees – European Commission

EU warns neonicotinoids “may harm unborn babies” – Farmers Weekly

Bee health – European Food Safety Authority (EFSA)

REVIEW: An overview of the environmental risks posed by neonicotinoid insecticides

Bee Informed Partnership

Vanishing Bees – Natural Resources Defense Council