Φάρμακα ή φυσικά όπλα για το κρύωμα και τη γρίπη; Πόσο βοηθάει το μέλι;

Αυτές τις ημέρες οι μύτες τρέχουν, τα μάτια είναι θολά, το κεφάλι στέκει δύσκολα στη θέση του, ενώ οι γύρω σε πυροβολούν με βηξίματα και φταρνίσματα. Μιλούν μάλιστα για κρυολόγημα και για γρίπη αδιάκριτα, αν και αυτά εκδηλώνονται με διαφορετικά συμπτώματα και τα προκαλούν διαφορετικοί ιοί.

Οταν αρχίζει η εισβολή των ανεπιθύμητων μικροοργανισμών, εμείς ακόμη δεν το έχουμε πάρει είδηση. Τα φταρνίσματα και το συνάχι μάς ξυπνούν, φέρνοντας τα πρώτα μηνύματα πως το σώμα άρχισε να αμύνεται ενάντια στον εισβολέα. Ιοί που μην μπορώντας να περάσουν το τείχος του δέρματος ή μη βρίσκοντας κάποια πληγή ανοιχτή εισχωρούν σχετικά εύκολα από το στόμα, τα μάτια και τη μύτη ερεθίζοντας τους βλεννογόνους. Δεν είναι όμως το συνάχι και το φτάρνισμα κάτι που πρέπει να σταματήσουμε. Στην αιτία που τα προκαλεί χρειάζεται να εστιάσουμε την προσπάθειά μας. Με τους κραδασμούς από το φτάρνισμα και την έκκριση άφθονων υγρών από τη μύτη το σώμα θέλει επίμονα να παρασύρει προς τα έξω τους εισβολείς και τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί και καταστραφεί. Είναι καλό πράγμα δηλαδή αυτή η αντίδραση, όπως και ο πυρετός, όταν εμφανίζεται, που προσπαθεί με την υψηλή θερμοκρασία να δημιουργήσει δυσμενείς συνθήκες για τους εισβολείς. Οι έξωθεν αυτοί εχθροί όμως χωρίζονται σε «φαμίλιες», που θέλουν το κακό μας, με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η καθεμία.

Διαχωρίζοντας τη γρίπη από το συνάχι

«Μια συνηθισμένη γρίπη όταν υπάρχει γιατρός να την παρακολουθεί κάνει να περάσει τρεις εβδομάδες. Χωρίς την επίβλεψη γιατρού γίνεσαι καλά σε 21 ημέρες» παρατηρούσε ειρωνευόμενος το 1931 ο γερμανός δημοσιογράφος, ποιητής και σατιρικός συγγραφέας Κουρτ Τουχόλσκι, απαθανατίζοντας κάτι από το πνεύμα αλλά και την ιατρική της εποχής του. Σήμερα κωδικοποιώντας τα περί κρυολογήματος και γρίπης μπορούμε να πούμε ότι:

• Αλλοι ιοί προκαλούν τη γρίπη και άλλοι το «κρυολόγημα».
• Τι είναι το «κρυολόγημα»; Βάζουμε τη λέξη σε εισαγωγικά διότι δεν είναι σωστή, αφού πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ίωση άσχετη κάπως με το ατμοσφαιρικό κρύο. Είναι εισβολή ιών, όχι όμως της γρίπης, αλλά ρινο-ιών και αδενο-ιών, και αυτό μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε εποχή του χρόνου, ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία στο περιβάλλον μας.
• Τα μικρόβια, και στην περίπτωσή μας εδώ εννοούμε κυρίως τους ιούς, δεν «ψοφούν με το κρύο», όπως ακούς να λέγεται αρκετά συχνά, αλλά το αντίθετο συμβαίνει. Επιβιώνουν αρκετά καλά και εξολοθρεύονται όταν υπάρχουν ηλιοφάνεια και αρκετές υπεριώδεις ακτίνες, δολοφονικές για αυτούς όταν φθάνουν στην επιφάνεια της Γης. Πάντως μπορείς να υποφέρεις από ιώσεις ακόμη και το καλοκαίρι.

Παρ’ όλα αυτά φθινόπωρο και χειμώνα οι ασθενείς με τέτοιες ιώσεις είναι περισσότεροι (και ίσως από εκεί βγήκε η έκφραση «κρύωσα»). Σ’ αυτό συντελούν δύο ακόμη παράγοντες:

1. Οι άνθρωποι βρίσκονται εγκλωβισμένοι πιο συχνά σε κλειστούς χώρους (δωμάτια, λεωφορεία, γραφεία).

2. Τον χειμώνα παράγεται από το σώμα λιγότερη βιταμίνη D που είναι απαραίτητη για τη θωράκιση του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Πού «ευτυχούν» οι ιοί;

Σύμφωνα με έρευνες του Mount Sinai School of Medicine σε πειραματόζωα, ιδανικές συνθήκες για να κολλήσεις έναν ιό είναι υγρασία 20%-35% και θερμοκρασία 5 βαθμών Κελσίου. Αντίθετα, υγρασία 50%-80% και θερμοκρασία 20 βαθμών Κελσίου εξασφαλίζουν τις καλύτερες συνθήκες για να αποφύγεις την «επίσκεψη» ενός ιού (ncbi.nlm.nih.gov). Ισως γιατί τα σταγονίδια από φταρνίσματα και συνάχι σε πιο ξηρή ατμόσφαιρα είναι μικρότερα και μένουν περισσότερο στον αέρα (εδώ βλέπουμε προσομοίωση για έναν πιθανό τρόπο διάδοσης σε αεροπλάνο: welt.de).

• Εχουμε τους ρινο-ιούς με περίπου 100 διαφορετικά «μέλη», υπεύθυνους για το 30%-40% των περιπτώσεων συναχιού. Δεύτερη ομάδα με επώδυνη δράση και συνάχι ως αντίδραση είναι οι αδενο-ιοί με ποσοστό 20%. Και οι δύο όμως δεν έχουν σχέση με τους ιούς της γρίπης.
• Ο χρόνος επώασης, δηλαδή από τότε που εισέρχεται ο ιός στον οργανισμό ώσπου εκείνος να το καταλάβει και να αντιδράσει στο απλό συνάχωμα και τα παρεπόμενα, βήχα, πόνο στον λαιμό, λίγο βαρύ κεφάλι, είναι από μερικές ώρες ως και μία εβδομάδα, αλλά περνάει και γρήγορα και μας οπλίζει με κάποια προσωρινή ανοσία, ενώ η γρίπη έχει μικρότερο χρόνο επώασης αλλά δοκιμάζεται ο οργανισμός πιο έντονα, ο πυρετός ανεβαίνει αρκετά ψηλά, πονούν οι αρθρώσεις λόγω έκκρισης προσταγλανδίνης που ευαισθητοποιεί τα νεύρα και χρειάζεται χρόνος για να περάσει.
• Η χορήγηση αντιβίωσης για τις ιώσεις δεν έχει νόημα, διότι τα αντιβιοτικά εξολοθρεύουν μόνο τα βακτήρια και τους μύκητες, όχι όμως τους ιούς.

Φάρμακα ή κάτι άλλο;

Φάρμακο για την ίωση που προκαλούν οι ρινο-ιοί και οι αδενο-ιοί δεν υπάρχει. Και φαίνεται να είναι μια από τις πιο αναμενόμενες η απορία: «Πώς κατάφερε ο άνθρωπος να περπατήσει στη Σελήνη και να στείλει αυτοκίνητο να κόβει βόλτες στον Άρη αλλά εδώ στη Γη να μην έχει βρει ακόμη το φάρμακο για το συνάχι; Και μάλιστα όταν για τη γρίπη υπάρχει εμβόλιο;».

Αλλά πρόκειται για… πανέξυπνα όντα. Και εδώ εννοούμε όχι τους ανθρώπους αλλά τους ρινο- και αδενο-ιούς! Εισχωρούν χωρίς να γίνονται αντιληπτοί στον ανθρώπινο οργανισμό, δρουν αθόρυβα και σχετικά ανώδυνα για κάποιον χρόνο, δεν τον σκοτώνουν (σε αντίθεση με τον ιό της γρίπης και άλλους ιούς), ούτε καν τον ρίχνουν στο κρεβάτι άμεσα, πολλαπλασιάζονται και κάποια στιγμή με το συνάχι, το φτάρνισμα, την ομιλία, τα χέρια, ο ίδιος ο οργανισμός γίνεται «υποχείριό» τους, συμβάλλει στη διάδοσή τους και στη μετάδοσή τους σε άλλα θύματα. Και επειδή στην ίδια κατηγορία ανήκουν δεκάδες κάπως διαφορετικοί ιοί, τουλάχιστον 150, θα έπρεπε να γίνονται κάποιες εργαστηριακές εξετάσεις για να προσδιοριστεί γενετικά και με ακρίβεια για ποιον πρόκειται. Ωστόσο, ώσπου να εξαχθούν τα εργαστηριακά αποτελέσματα, μάλλον θα έχει ήδη αρχίσει το σώμα να αντιδρά αποτελεσματικά και από μόνο του. Και δεν φτιάχνεται εμβόλιο για τους ιούς του κρυολογήματος όπως με τη γρίπη, διότι κάθε χρόνο έχουμε κάπου 15-20 διαφορετικά στελέχη ενώ στη γρίπη μόλις δύο-τρία, και πάλι είναι δύσκολο. Έτσι ο δρόμος ανοίγει για διάφορες δοκιμές, επιτυχημένες ή όχι, τροφές και «φάρμακα», φτιαγμένα από ό,τι βρίσκεται στα ντουλάπια ενός σπιτιού ή πωλείται χωρίς συνταγή γιατρού. Ας δούμε λοιπόν μερικά από αυτά:

• Βιταμίνη C: Εγινε μύθος από τον διάσημο χημικό και νομπελίστα Λάινους Πάουλινγκ, αλλά σήμερα πλέον οι ειδικοί έχουν καταλήξει ότι δεν εκπλήρωσε τις υψηλές προσδοκίες σε ό,τι αφορά την πρόληψη ενάντια στους ιούς. Ενισχύει όμως τα κύτταρα που αγρυπνούν μέσα στο αίμα για να αποκρούσουν τους εισβολείς. Ωστόσο το να κατεβάζεις προληπτικά κάθε ημέρα μεγάλες ποσότητες συμπυκνωμένης βιταμίνης σε χάπια για να μη συναχωθείς δεν εμποδίζει τις ιώσεις, ενώ μπορεί να δημιουργηθούν έτσι πέτρες στα νεφρά. Μόνον αν ο γιατρός τη συστήσει για κάποιον ειδικό λόγο ενδείκνυται η λήψη της. Αν όμως παίρνει κάποιος 200 mgr την ημέρα βιταμίνη C, μετριάζει τα συμπτώματα της ίωσης, όπως αποδείχθηκε σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι υπό τον Harri Hemilae.
• Αλάτι – λεμόνι: Πρόκειται για ρουμανικό γιατροσόφι, μία κουταλιά αλάτι διαλυμένη στον χυμό μισού λεμονιού και πλύσεις στις ρινικές οδούς. Το αλάτι απορροφά νερό από τον βλεννογόνο και η βιταμίνη C στεγανοποιεί τα τριχοειδή αγγείατης περιοχής ανακουφίζοντας. Δεν είναι όμως το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Επίσης αυτές οι πλύσεις, στην αρχή, μερικές φορές σπρώχνουν ακόμη πιο μέσα τους παθογόνους ιούς.
• Παστίλιες για τον βήχα και ψευδάργυρος: Εδώ το μυστικό δεν είναι οι διάφορες φυτικές ουσίες που περιέχουν αλλά να κρατιούνται όσο γίνεται περισσότερο στο στόμα ώστε να παράγονται μεγάλες ποσότητες σιέλου που ανακουφίζουν τους υποδοχείς τους σχετικούς με τον πόνο στον λαιμό και κυρίως στον φάρυγγα. Επίσης υπάρχουν παστίλιες με βασικό συστατικό τον ψευδάργυρο. Ο ψευδάργυρος, εκτός του ότι είναι «ανακατεμένος» στις περισσότερες ενζυματικές αντιδράσεις, περιορίζει την αναπαραγωγική ικανότητα των ιών και την τάση τους να γραπώνονται στους βλεννογόνους. Αναλύθηκαν μάλιστα 16 εργασίες που αφορούσαν συνολικά 1.387 εθελοντές στους οποίους χορηγούνταν επί έξι μήνες 75 mgr από αυτό το στοιχείο. Οι συμμετέχοντες παρουσίασαν αυξημένη αντίσταση στην προσβολή και μικρότερους χρόνους ανάρρωσης στην περίπτωση που είχαν νοσήσει. Πιθανές παρενέργειες: ξηροστομία, αδιαθεσία, διάρροια.
• Σκόρδο: Θα φανεί παράδοξο αλλά μπορεί για άλλες σοβαρές παθήσεις να θεωρείται ότι μπορεί να αποδειχθεί πως είναι ένα υπερπολύτιμο λειτουργικό τρόφιμο αλλά όχι για τις ιώσεις, εκτός και αν πάρεις υπερβολικά μεγάλες ποσότητες, που όμως μπορεί να οδηγήσουν σε ισχυρές αλλεργικές αντιδράσεις.
• Εχινάκεια: Το φυτικό αυτό παρασκεύασμα κατάφερε να αποκτήσει μόνιμους οπαδούς αλλά και σημαντικούς εχθρούς. Σε αξιολογήσεις της ανεξάρτητης Επιτροπής Cochrane από 33 εργασίες με 4.631 συμμετέχοντες δεν πιστοποιήθηκε κάποιο πλεονέκτημα από τη χρήση της. Αντίθετα όμως σε έρευνα που έγινε στο Τεχνικό Ινστιτούτο του Μονάχου από τη Marlies Karsch-Voelk για το υπέργειο τμήμα του φυτού Echinacea Purpurea σε αλκοολικό διάλυμα διαπιστώθηκε κάποια θετική επίδραση στην εξέλιξη της ίωσης.
• Αλκοόλ: Σε κάθε μορφή. Αν ήταν φάρμακο, θα ήθελες ίσως να αρρωσταίνεις πιο συχνά. Δεν είναι όμως. Και αν το συκώτι είχε στόμα, θα σου έλεγε: Ασ’ το καλύτερα.
• Πολλά υγρά: Οχι υπερβολές. Το σώμα όταν είναι σε καλή κατάσταση φροντίζει το θέμα ικανοποιητικά. Εκκρίνει μεγαλύτερη ποσότητα αντιδιουρητικών ορμονών ώστε να κρατήσει περισσότερα υγρά. Εννοείται ότι ο καφές δεν ενδείκνυται στις περιπτώσεις αυτές, ενώ η υπερβολική κατανάλωση υγρών οδηγεί σε διατάραξη της ισορροπίας ως προς την περιεκτικότητα των αλάτων.
• 
   
• Κοτόσουπα: Ναι, η διαχρονικά καλύτερη αντιμετώπιση του συναχιού αλλά και της γρίπης, επιστημονικά ελεγμένη εδώ και χρόνια (Mount Sinai Hospital και American Journal of Therapeutics)! Βρασμένα κομμάτια κοτόπουλου χωρίς την επιδερμίδα και ίσως με κάποια λαχανικά μέσα, πατάτες, καρότα, κρεμμύδια. Εισπνοές όταν είναι καυτή και μετά να δουλέψει το κουτάλι. Υπάρχει μια ουσία στη σούπα αυτή που ονομάζεται καρνοσίνη και αποδείχθηκε ότι βοηθάει το ανοσοποιητικό σύστημα στην αρχή της μάχης με τον ιό της γρίπης. Με την επισήμανση όμως πως ο εφοδιασμός πρέπει να είναι εντατικός, διότι όταν φεύγει από το σώμα πρέπει να μπουν νέα «πυρομαχικά» ως την τελική νίκη.

Πόσο βοηθάει το μέλι;

Το μέλι από άνθη εσπεριδοειδών και το μέλι ευκαλύπτου έδωσαν θετικά αποτελέσματα σε σχέση με τον βήχα 200 μικρών παιδιών στο Ισραήλ και εικάζεται πως περιείχε συστατικά που εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των ιών ενώ φημίζονται για την καταπραϋντική τους δράση. Επίσης το πευκόμελο είναι ιδανικό για τις παθήσεις του λαιμού.  Απ’ την άλλη η υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα συσχετίζεται με το παράδοξο φαινόμενο στον εγκέφαλο να βρίσκονται σε κοινό τόπο (Nucleus Tractus Solitarius) οι υποδοχείς που σχετίζονται με τον βήχα και την αίσθηση του γλυκού!

Λεμόνι – χλιαρό νερό – μέλι: Το χλιαρό νερό στη μέση είναι για να διαλύεται και να σμίγει το λεμόνι με το μέλι αλλά και γιατί διευκολύνει τη ρινική εκροή των ιών. Δεν υπάρχει κάτι σχετικό στην επιστημονική βιβλιογραφία, αλλά από τα προηγούμενα βγαίνει ότι συνδυάζει κάποια συστατικά με θετική επίδραση στην κατάσταση και από σχετικά αξιόπιστες πηγές λέγεται ότι βοηθάει. Σ’ αυτό το αφέψημα μπορούμε να προσθέσουμε και τζίντζερ μια ισχυρή ρίζα με αντιβακτηριδιακή δράση που βοηθάει.

Πρόπολη: Οι κυριότερες ερευνητικά τεκμηριωμένες ιδιότητες της πρόπολης είναι η αντιφλεγμονώδης, αντιοξειδωτική, ανοσοποιητική, αντιισταμινική της δράση και η αντι-ιικές και αντιμυκητιακές της ιδιότητες. Η δράση της πρόπολης κατά των ιών είναι επίσης πολύ σημαντική, και τα φλαβονοειδή που περιέχει είναι επίσης υπεύθυνα γ’ αυτήν. Η δράση της κατά των ιών του τύπου έρπη, και των αδενο-ιών έχει πλήρως επεξηγηθεί. Άλλα συστατικά, όπως οι εστέρες και το καφεϊκό οξύ εμπλέκονται στη δράση της πρόπολης ενάντια σους ιούς. Τέλος η πρόπολη δρα προφυλακτικά στη γρίπη, ηπατίτιδα Β και έρπη ζωστήρα.

Φαρμακοτριβή

Το αν θα πρέπει ο ασθενής να πάρει και κάτι έτοιμο από το φαρμακείο μόνο ο γιατρός πρέπει να το αποφασίζει, άσχετα αν πωλούνται διάφορα σκευάσματα χωρίς συνταγή και άσχετα αν η φίλη ή ο φίλος πήραν κάτι που τους έκανε καλό. Ηδη σε άλλες χώρες όπως η Γερμανία γίνεται μεγάλη συζήτηση για τα αντιπυρετικά και παυσίπονα που διακινούνται με περισσή ευκολία. Η παρακεταμόλη, η ασπιρίνη και η ιβουπροφένη, σε διάφορες μορφές, από χάπια ως και εκνεφώματα (σπρέι), μπήκαν στο μικροσκόπιο και εκεί διαπιστώθηκε μηδενική ή όχι σημαντική βελτίωση, χώρια που σημειώθηκαν και περιπτώσεις ασθενών με παρενέργειες όπως η μειωμένη δυνατότητα αντίδρασης στην εισβολή άλλων μικροβίων όταν ένα αντιφλεγμονώδες εισάγεται στον οργανισμό («Bild der Wissenschaft», τεύχος 12/2014,  σελ. 30).

Ο οργανισμός Cochrane Collaboration είναι μη κερδοσκοπικός και αγκαλιάζει μια συσπείρωση περίπου 31.000 εθελοντών σχετικών με την υγεία από 120 χώρες που προσπαθεί να κάνει έρευνα και να διακινεί πληροφορίες γύρω από τα φάρμακα που προσφέρονται στο εμπόριο, ανεπηρέαστα από τις χορηγίες των μεγάλων εταιρειών. Σε έρευνά του όπου επικεφαλής ήταν ο γερμανός γιατρός Knut Schroeder τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα αντιβηχικά δεν προσέφεραν κάποια ιδιαίτερη βελτίωση (βλ. εδώ ncbi.nlm.nih.gov), ενώ την ίδια στιγμή είναι γνωστό ότι μερικά από αυτά στην προσπάθεια να ανακουφίσουν τον ασθενή περιέχουν π.χ. κωδεΐνη, ένα ήπιο ναρκωτικό που όμως φέρνει υπνηλία και μειώνει την πνευματική διαύγεια, και από την άλλη εφεδρίνη που είναι διεγερτικό. Επίσης άνθρωποι που υποφέρουν π.χ. από άσθμα θα πρέπει να αποφεύγουν να παίρνουν οποιοδήποτε φάρμακο χωρίς την άδεια του γιατρού τους διότι οι παρενέργειες μπορεί να είναι σημαντικές. Επίσης η βλεννολυτική ουσία αμβροξόλη δεν πρέπει να χορηγείται σε παιδιά κάτω των 12 ετών και γενικά στις αντενδείξεις της αναφέρονται ενοχλήσεις στο στομάχι και στο έντερο, όπως και πιθανές αλλεργίες.

Η κρύα μύτη «φίλος» του κρυολογήματος

Οι ιοί που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα «προτιμούν» τις κρύες μύτες απ’ ό,τι τις ζεστές, σύμφωνα με νέα αμερικανική έρευνα που δείχνει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο αδύναμο σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, επιτρέποντας στους ιούς να πολλαπλασιάζονται ευκολότερα. Οπως αναφέρεται σε σχετικό πρόσφατο άρθρο της επιθεώρησης «PNAS», ερευνητές του Πανεπιστημίου Γέιλ, με επικεφαλής την καθηγήτρια Ανοσοβιολογίας Ακίκο Ιβαζάκι, συστήνουν στους ανθρώπους να κρατούν ζεστή τη μύτη τους (π.χ. προστατεύοντάς την με ένα κασκόλ) και, όταν έχουν κρυολογήσει, να αποφεύγουν να εισπνέουν κρύο αέρα, επειδή κάτι τέτοιο ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των ιών.

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι επιστήμονες διεξήγαγαν πειράματα με ρινοϊούς (διαφορετικοί ρινο-ιοί αποτελούν τους κύριους «ενόχους» για το κοινό κρυολόγημα) που βρίσκονταν σε μύτες ποντικιών με θερμοκρασίες 33 βαθμών Κελσίου ή 37 βαθμών (η φυσιολογική θερμοκρασία). Παρατήρησαν ότι οι ιοί πολλαπλασιάζονται σαφώς καλύτερα και ταχύτερα στην πιο κρύα μύτη. Μάλιστα, μια διαφορά θερμοκρασίας τεσσάρων βαθμών Κελσίου (μεταξύ 37 και 33) είναι αρκετή για να προκαλέσει μια αύξηση κατά 100 φορές στην ποσότητα των ιών του κρυολογήματος μέσα σε τρεις ημέρες.

«Γενικά, όσο χαμηλότερη είναι η θερμοκρασία τόσο φαίνεται να εξασθενίζει η έμφυτη ανοσοβιολογική απόκριση στους ιούς» αναφέρει η δρ Ιβαζάκι. Αυτό εξηγεί γιατί το κοινό κρυολόγημα είναι συχνότερο στη διάρκεια των κρύων μηνών του χειμώνα, όταν «πέφτει» η άμυνα του οργανισμού. Εξηγεί επίσης γιατί οι ρινο-ιοί προτιμούν τις μύτες, οι οποίες συνήθως είναι πιο κρύες λόγω του αέρα που εισπνέει κάποιος, από ό,τι άλλα λιγότερο εκτεθειμένα και πιο ζεστά μέρη του σώματος, όπως οι πνεύμονες. Γι’ αυτό, άλλωστε, οι ιοί του κρυολογήματος, αντίθετα με τον ιό της γρίπης, είναι λιγότερο ικανοί να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις των πνευμόνων.

Με πηγές από: Βήμα Science, Econews, Wikipedia