ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΒΑΡΡΟΑ ΜΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ - ΜΕΛΙΣΣΟΤΕΧΝΙΚΕΣ- ΜΕ ΦΥΣΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ

Η καταπολέμιση του παρασίτου είναι δύσκολη και υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό. 

Πρώτον, όταν υπάρχει σφραγισμένος γόνος μέσα στην κυψέλη, ένα μεγάλο μέρος από τα θηλυκά ακάρεα είναι προστατευμένο μέσα στα κελιά οπότε οποιαδήποτε θεραπεία δεν είναι αποτελεσματική. 

Δεύτερον, τα ακαρεοκτόνα (από τα οποία κάποια είναι και εντομοκτόνα) που χρησιμοποιούνται είναι τοξικά για τις μέλισσες και επειδή τοποθετούνται μέσα στην κυψέλη ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. 

Τρίτον, χρειάζεται πολλή προσοχή στην εφαρμοζόμενη δόση ώστε να σκοτώνει τα ακάρεα χωρίς να βλάπτει τις μέλισσες. 

Τέταρτον, επειδή τα βαρροακτόνα φάρμακα εφαρμόζονται μέσα στην κυψέλη το μέλι κ η γύρη ρυπαίνονται εύκολα όταν η καταπολέμηση δεν γίνεται προσεκτικά την κατάλληλη εποχή (Χαριζάνης Π., 1996).

Γενικά έχουν προταθεί διάφοροι μέθοδοι καταπολέμησης του ακάρεως όπως: βιολογικές, μελισσοτεχνικές, με φυσικές ουσίες και χημειοθεραπευτικές.

Βιολογικές μέθοδοι - μελισσοκομικές τεχνικές

Επιλογή ανθεκτικών µελισσιών. 
Η επιλογή ανθεκτικών φυλών ή στελεχών είναι η ασφαλής λύση στο πρόβλημα βαρρόα. Τα βασικά κριτήρια επιλογής είναι ο πληθυσµός των βαρρόα, η διασπορά τους στις µέλισσες και το γόνο, η υγιεινή συµπεριφορά του µελισσιού και το ένστικτο καθαρισµού. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα της έρευνας είναι πολύ ενθαρρυντικά. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν και στην Ελλάδα, μελίσσια που δείχνουν να είναι ανθεκτικά στη βαρρόα (Λιακός Β.).

Παγίδευση στον κηφηνογόνο.
Στηρίζεται στην ιδιαίτερη προτίμηση της βαρρόα στον κηφηνογόνο. Μία ή δύο κηφηνοκηρήθρες τοποθετούνται στο κέντρο της γονοφωλιάς και όταν γεμίσουν με σφραγισμένο κηφηνογόνο απομακρύνονται. Ο γόνος μαζί με τις βαρρόα που έχουν παγιδευτεί εκεί καταστρέφεται. Η εργασία αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται συχνά και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα, μόνο όταν η μόλυνση βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Κατάλληλες χρονικές στιγµές για κάτι τέτοιο είναι κατά την πρόληψη της σµηνουργίας ή όταν πολλαπλασιάζουµε τα  µελίσσια,  επειδή τότε αυτά δεν έχουν γόνο (Λιακός Β.).

Παγίδευση στον εργατικό γόνο.
H βασίλισσα περιορίζεται με κηρηθροθήκη και αναγκάζεται να ωοτοκήσει επί 18 ημέρες σε δύο μόνο κηρήθρες. Τα βαρρόα στο διάστημα αυτό εισέρχονται αναγκαστικά, να ωοτοκήσουν στις δύο μοναδικές κηρήθρες με γόνο. Όταν ο γόνος σφραγισθεί, η βασίλισσα ελευθερώνεται, ο γόνος απομακρύνεται και καταστρέφεται μαζί με τα βαρρόα που παγιδεύτηκαν. Η μέθοδος αυτή είναι πολύ περισσότερο αποτελεσματική, επειδή περιορίζει κατά πολύ τον πληθυσμό του βαρρόα. Μειονέκτημα της μεθόδου ότι επιβραδύνει σημαντικά το ρυθμό ανάπτυξης του μελισσιού (Λιακός Β.)

Επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού του παρασίτου.
Αντί της παγίδευσης των βαρρόα στο γόνο που απαιτεί πολύ χρόνο και κόπο να εφαρμοσθεί, προτείνεται η επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού του παρασίτου, με παρεμβάσεις στη ζωή του μελισσιού. Παρεμβάσεις όμως που περιλαμβάνονται στις πρακτικές διαχείρισης του μελισσιού όπως η αντικατάσταση της βασίλισσας κάθε ένα ή δύο χρόνια, η αντιμετώπιση της σμηνουργίας με τη διαίρεση των μελισσιών καθώς και η τακτική ανανέωση των κηρήθρων και η αντικατάσταση κάθε ελαττωματικής κηρήθρας που έχει πολλά κηφηνοκελιά. Επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της βαρρόα μπορεί να επιτευχθεί με ελαχιστοποίηση του εκτρεφόμενου κηφηνογόνου, με υποδιπλασιασμό του αριθμού των βαρρόα με διαίρεση των μελισσιών πριν από την περίοδο σμηνουργίας, με περιοδική διακοπή της ωοτοκίας με τη δημιουργία ορφανών μελισσιών και παραφυάδων (Λιακός Β.)

∆ηµιουργία τεχνητών αφεσµών.
Στην αρχή της άνοιξης, µε συνένωση των αδύνατων  µελισσιών και ενίσχυση  µε γόνο των λιγότερο δυνατών,  εξοµοιώνονται κατά το δυνατό τα µελίσσια του µελισσοκοµείου.

Πρόληψη σµηνουργίας - Αποφυγή λεηλασίας.
Η σµηνουργία οδηγεί στη δηµιουργία νέων µελισσιών τα οποία είναι πολύ πιθανό να έχουν υψηλό ποσοστό προσβολής από βαρρόα. Αυτά εξασθενούν ευκολότερα και ακολούθως λεηλατούνται. Με αυτό τον τρόπο τα βαρρόα µεταδίδονται σε υγιή µελίσσια. Η αποφυγή της λεηλασίας επιτυγχάνεται µε τρόπους όπως με μείωση του άνοιγµατος της κυψέλης ανάλογα µε τη δύναµη του µελισσιού, με ταχείς μελισσοκομικους χειρισμούς, με απογευματινό τάισμα σιροπιού και με προφυλαγμένες-μη εκταθημένες κηρύθρες (Αλυσσανδράκης κ  Χαριζάνης, 2001)

Καταπολέμηση με φυσικές ουσίες


Θυμόλη. Χρησιμοποιείται με μορφή κρυστάλλων στη δόση των 5-15 g, ανάλογα με τη δυναμικότητα του μελισσιού, σε σακουλάκια από γάζα που επιτρέπουν σταδιακή εξάτμιση ή με μορφή αλευροποιημένης σκόνης, στη δόση των 0,25-0,5 g ανά κηρήθρα που σκεπάζεται με μέλισσες. Στη δεύτερη περίπτωση σκορπίζεται επάνω στους κηρηθροφορείς. Η αποτελεσματικότητα που κυμαίνεται από 75% μέχρι 95% επηρεάζεται από τη μορφή χορήγησης τον πληθυσμό του μελισσιού και τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Ασκεί εντομοαπωθητική δράση και προκαλεί έντονη ανησυχία, όταν η θερμοκρασία είναι υψηλή. `Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, οι μέλισσες εγκαταλείπουν την κυψέλη. Παρατηρείται επίσης και θάνατος σχετικά μικρού αριθμού μελισσών (Λιακός Β.).

Οξαλικό οξύ. Το οξαλικό οξύ παρουσιάζει το μεγαλύτερο πρακτικό ενδιαφέρον από όλα τα οξέα που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του βαρρόα. Έχει υψηλή αποτελεσματικότητα (80-95%), μικρές παρενέργειες (κυρίως στη διαχείμαση), εύκολη εφαρμογή και χαμηλό κόστος. Σε 100 γραμμάρια νερό διαλύονται 10 γραμμάρια οξαλικού οξέως και στη συνέχεια προστίθενται και διαλύονται 100 γραμμάρια ζάχαρης. Από το διάλυμα αυτό χύνονται με τη σύριγγα 5 κυβικά εκατοστά, σταγόνα- σταγόνα επάνω στις μέλισσες, σε κάθε μεσοδιάστημα που υπάρχει μεταξύ των πλαισίων. Σε ένα μελίσσι δεκάρι θα χορηγηθούν 45-50 κυβικά εκατοστά, ενώ σε ένα πεντάρι 20-25.

Φορμικό οξύ. Το φορμικό οξύ είναι υγρό με δριμεία οσμή. Σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 100 C εξατμίζεται. Τεμάχια από μαλακό χαρτόνι διαστάσεων 29Χ 20Χ0,15 cm, εμποτισμένα με 22 g φορμικό οξύ 65% τοποθετούνται στον πυθμένα της κυψέλης στην περιοχή του γόνου. Εφαρμόζονται συνολικά 4 θεραπείες, ανά 4 ημέρες. Τα περιθώρια μεταξύ ακαρεοκτόνου ικανότητας και μελισσοτοξικότητας είναι σχετικά μικρά και χρειάζεται προσοχή στη χρήση τους, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονες μεταβολές της θερμοκρασίας. Η παραμονή των δίσκων για περισσότερο από 120 ώρες, φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά τη δραστηριότητα των παραμάνων. Παρατηρούνται επίσης θάνατοι βασιλισσών (Λιακός Β.).

Γαλακτικό οξύ. Χρησιμοποιείται συνήθως με μορφή υδατικού διαλύματος πυκνότητας περί-που 15%. Από το διάλυμα αυτό ψεκάζονται περίπου 150 ml σε μελίσσι των δέκα πλαισίων. Σε μελίσσια με γόνο η αποτελεσματικότητα είναι χαμηλή, δεν ξεπερνά το 40%, ενώ έχουν παρατηρηθεί και δυσμενείς επιπτώσεις στη βασίλισσα και στα αυγά. Για τους λόγους αυτούς η θεραπεία με γαλακτικό οξύ δεν συστήνεται για τις ελληνικές κλιματικές συνθήκες (Λιακός Β.).

Μυρµηκικό οξύ. Το µυρµηκικό οξύ είναι υγρό µε δριµεία οσµή. Σε θερµοκρασίες µεγαλύτερες των 100 οC εξατµίζεται. Τεµάχια από µαλακό χαρτόνι διαστάσεων 29Χ20Χ0,15 cm, εµποτισµένα µε 22 g µυρµηκικό οξύ 65% τοποθετούνται στον πυθµένα της κυψέλης στην περιοχή του γόνου. Εφαρµόζονται συνολικά 4  θεραπείες,  ανά 4 ηµέρες.  Τα περιθώρια  µεταξύ ακαρεοκτόνου ικανότητας και µελισσοτοξικότητας είναι σχετικά µικρά και χρειάζεται προσοχή στη χρήση τους, ιδιαίτερα σε περιοχές µε έντονες µεταβολές της θερµοκρασίας. Η παραµονή των δίσκων για περισσότερο από 120 ώρες, φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά τη δραστηριότητα των παραµάνων. Παρατηρούνται επίσης θάνατοι βασιλισσών.

Χημειοθεραπεία

Apiguard. Το Apiguard  είναι ένα εµπορικό σκεύασµα σε µορφή λευκού gel που περιέχει 12 g θυµόλης ως δραστική ουσία. Έχει κατασκευαστεί µε στόχο την αργή, σταδιακή απελευθέρωση της δραστικής ουσίας και σύµφωνα µε τους κατασκευαστές είναι ένα φιλικό προς το περιβάλλον σκεύασµα και εφαρµόζεται όταν η  µέγιστη ηµερήσια θερµοκρασία ξεπερνάει τους 15 οC.  Η αποτελεσµατικότητά του έφτανε το 4196,6% τους καλοκαιρινούς µήνες, ενώ την άνοιξη το 93,4%.  Η αποτελεσµατικότητα του Apiguard έχει κριθεί ως πολύ υψηλή. Αυξάνεται δε όσο αυξάνεται η θερµοκρασία και στις αρκετά υψηλές θερµοκρασίες του καλοκαιριού, βρέθηκε ότι η µισή δόση µε τη µισή διάρκεια εφαρµογής είναι εξίσου ικανοποιητική.  Επίσης,  η ανάπτυξη του  µελισσιού είναι φυσιολογική και δεν παρατηρούνται αλλαγές στη συµπεριφορά των  µελισσών  (Παπαχριστοφόρου κ.ά., 2002).

ApilifeVAR. Το ApilifeVAR είναι ένα βιολογικό βαρροακτόνο, που αποτελείται από 76% θυµόλη, 16,4%  ευκαλυπτόλη, 3,8% µενθόλη και 3,8%  καµφορά.  και κυκλοφορεί σε  µορφή ταµπλέτας.  Η αποτελεσµατικότητα του σκευάσµατος είναι υψηλή (95,2%)  όταν εφαρµόζεται  µε  µέση θερµοκρασία µεγαλύτερη των 18 οC, διαρκεί 24  ηµέρες και χρησιµοποιούνται δύο πλακίδια ανά 12 ηµέρες. Παραµένει πολύ υψηλή (90,7%)  όταν εφαρµόζεται  µε τις ίδιες συνθήκες θερµοκρασίας, χρησιµοποιούνται δύο πλακίδια και διαρκεί 12 ηµέρες. Αρκετά υψηλή (83,1%) είναι και όταν εφαρµόζεται µε θερµοκρασίες µικρότερες των 18 οC, διαρκεί 24 ηµέρες και χρησιµοποιούνται δύο πλακίδια,  ένα ανά 12  ηµέρες.  Στις συγκεκριµένες θερµοκρασίες η  µελισσοτοξικότητα του σκευάσµατος είναι αµελητέα  (Λιάκος κ Θρασυβούλου, 2002). 

Apistan (Zoecon): Ταινίες από πλαστικό (PVC) διαστάσεων 25 Χ 3 εκατοστών. Σε κάθε μελίσσι τοποθετούνται δύο ταινίες, στα διάκενα μεταξύ των πλαισίων της γονοφωλιάς, συνήθως μεταξύ των πλαισίων 3-4 και 7-8. Οι ταινίες παραμένουν στο μελίσσι 4-8 εβδομάδες, ανάλογα με την έκταση του
γόνου. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί παγκόσμια, ανθεκτικά στελέχη βαρρόα έναντι του Apistan και η αποτελεσματικότητά του έχει μειωθεί σημαντικά (Λιακός Β.)

Βayvarol. Ταινίες από πλαστικό (PVC) διαστάσεων 25 Χ 2,5 εκατοστών. Σε κάθε μελίσσι τοποθετούνται τρεις ταινίες, στα διάκενα μεταξύ των πλαισίων της γονοφωλιάς, συνήθως μεταξύ των πλαισίων 3-4 και 7-8. Οι ταινίες παραμένουν στο μελίσσι 4-8 εβδομάδες, ανάλογα με την έκταση του γόνου (Λιακός Β.)

Perizin (BAYER): Πρόκειται για διάλυµα 3,2%  του εντοµοκτόνου Coumaphos.  Έχει διασυστηµατική δράση αλλά δρα και δια επαφής. Κυκλοφορεί σε φιαλίδια των 10 ml. Κάθε φιαλίδιο διαλύεται σε 500 ml νερό, από το διάλυμα αυτό ραντίζονται επάνω στις μέλισσες 30-50 ml σε κάθε μελίσσι ανάλογα με τον πληθυσμό του. Σε μελίσσια που δεν εκτρέφουν γόνο αρκούν δύο επεμβάσεις σε διάστημα 7 ημερών, στην αντίθετη περίπτωση χρειάζονται περισσότερες (Λιακός Β.).

Check Mite+. To Check Mite+ είναι ένα σκεύασµα ελεγχόµενης  (βραδείας)  απελευθέρωσης, στο οποίο η δραστική ουσία (Coumaphos) βρίσκεται εµποτισµένη σε πλαστικές ταινίες. Πιο συγκεκριµένα, εφαρµόζεται  µε τοποθέτηση δυο πλαστικών ταινιών µεταξύ του τρίτου-τέταρτου και έβδοµου-όγδοου πλαισίου, για χρονικό διάστηµα 14 ηµερών εφόσον η αποτελεσματικότητα φτάνει το 90& σε 12-15 ημέρες εφαρμογής. Από πειράµατα  µε το Check Mite+ προέκυψε ότι υπολείµµατα coumaphos  συγκεντρώνονται στο  µέλι από την πρώτη ηµέρα εφαρµογής του σκευάσµατος και η συγκέντρωση τους ήταν πολύ µεγαλύτερη στο µέλι των πλαισίων που βρίσκονταν σε επαφή  µε τις ταινίες. Αυτό σημαίνει αποκλεισµό από τον τρύγο των πλαισίων που βρίσκονται σε επαφή  µε τις ταινίες για να µειωθούν δραστικά οι συγκεντρώσεις υπολειµµάτων coumaphos στο τελικό προϊόν (Καραζαφείρης, Ε., 2004).


Μαλαθείο.  Το Μαλαθείο  µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε  µορφή σκόνης,  σαν υγρό,  σαν υποκαπνιστικό,  σε πλακάκια γύψου και ακόµη  µπορεί να ενσωµατωθεί στην γύρη ή στο υποκατάστατο της γύρης. 
Μαλαθείο σε  µορφή σκόνης. Σαν σκόνη το Μαλαθείο χρησιµοποιείται  µε 2 τρόπους: Με ζάχαρη άχνη: 1 g σκευάσµατος Μαλαθείου 5% αναµειγνύεται καλά σε 1 kg  ζάχαρη άχνη και µ' αυτό σκονίζονται όλες οι µέλισσες µιας κυψέλης. Συνήθως πέφτουν 40-60 g για κάθε µελίσσι ανάλογα βέβαια και µε το µέγεθός του. Με ταλκ: 20 g σκευάσµατος Μαλαθείου 5% αναµειγνύονται µε 980 g σκόνη ταλκ. Από αυτό το µίγµα χρησιµοποιούνται 2 g για το σκόνισµα των κηρηθροφορέων.
Μαλαθείο σε υγρή µορφή. Χρησιµοποιείται κυρίως σκεύασµα Μαλαθείου 50%, οποίο αγοράζεται από καταστήµατα γεωργικών φαρµάκων.  Από το σκεύασµα αυτό λαµβάνεται, µε µια σύριγγα ή πιπέττα, 1 ml και διαλύεται σε ένα λίτρο νερό (αρχικό διάλυµα). Από το διάλυµα αυτό γίνεται η επιθυµητή αραίωση σύµφωνα µε τον αριθµό µελισσιών που έχουµε. Με ένα ψεκαστήρα ψεκάζονται οι µέλισσες πάνω στις κηρήθρες (Σαντάς, 1990). 
Μαλαθείο σε πλακάκια γύψου. Χρησιµοποιείται από πολλούς  µελισσοκόµους.  Το µείγµα (7 µέρη γύψου και 1 ψειρόσκονης 5% Μαλαθείο) ανακατεύεται καλά και µε την προσθήκη νερού γίνεται σαν λάσπη, η οποία τοποθετείται σε ειδικά καλούπια. Συνήθως τα πλακίδια αυτά έχουν πάχος 1 cm και διαστάσεις 10x5 cm. Τοποθετούνται στη βάση της κυψέλης για 10 µέρες και αντικαθιστούνται 3 φορές. 
Μαλαθείο ενσωματωμένο στη γύρη σε υποκατάστατα γύρης. Ένα g σκευάσματος Μαλαθείου 5% ενσωματώνεται μέσα σε 1 kg γύρης ή υποκατάστατου γύρης (100 g γύρη 900 g σογιάλευρο). Τόσο η γύρη όσο και το υποκατάστατο πρέπει να αλευροποιηθούν πριν χρησιμοποιηθούν. Το υλικό αυτό τοποθετείται σε άδεια κελιά κηρηθρών. Σε κάθε μελίσσι τοποθετούνται 3 πλαίσια με “μολυσμένη” γύρη. Τα δύο στα όρια της περιοχής που καταλαμβάνει ο γόνος και το τρίτο στη μέση της περιοχής αυτής. Το φθινόπωρο, όταν περιορισθεί σημαντικά ο γόνος, μια επέμβαση θεωρείται αρκετή. Την άνοιξη πιθανό να χρειασθεί και δεύτερη επέμβαση μετά από 7 περίπου ημέρες (Pelekasis, et al., 1979 και 1981, Ifantidis, 1981, Santas, 1983).

Πηγή