Όταν μας τσιμπούν οι μέλισσες

Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί όταν μας τσιμπάει η μέλισσα πρήζεται το χέρι μας; Γνωρίζετε ότι οι μελισσοκόμοι σπάνια πάσχουν από την πάθησης της ρευματοειδούς αρθρίτιδας; Σήμερα θα μπούμε στον μαγικό κόσμο των μελισσών και θα δώσουμε πληροφορίες για το ενδιαφέρον όπλο που διαθέτουν.

Η  μέλισσα παράγει δηλητήριο από έναν ειδικό αδένα και το αποθηκεύει σε μια κύστη για να το χρησιμοποιήσει εναντίον των εχθρών της μέσω του κεντριού της. Η παραγωγή ξεκινά με  την εκκόλαψη της εργάτριας μέλισσας και η ποσότητα αυξάνει σταδιακά κάθε μέρα μέχρι τη μέγιστη ποσότητα (0,3 mg), όταν γίνει 20 περίπου ημερών. Η ηλικιωμένη μέλισσα δεν μπορεί να ανανεώσει το δηλητήριο, αν τύχει και το χρησιμοποιήσει.

Όταν η εργάτρια κεντρίσει εξαπολύοντας το δηλητήριο της, συνήθως χάνει το κεντρί της και μετά λίγο πεθαίνει. Το κεντρί παραμένει στον ιστό του θύματος και συνεχίζει να διοχετεύει δηλητήριο για 30-60 δευτερόλεπτα καθώς οι περιβάλλοντες μύες εξακολουθούν να συσπώνται.  Όταν μας τσιμπάει λοιπόν μια μέλισσα, είναι κρίσιμο να αφαιρέσουμε άμεσα το κεντρί για να μειώσουμε την ποσότητα του δηλητηρίου που εισέρχεται στο δέρμα μας. Αν και η θανατηφόρος δόση για τον άνθρωπο είναι εκατοντάδες τσιμπήματα, εντούτοις, οι θάνατοι από ένα ή περισσότερα τσιμπήματα μέλισσας οφείλονται σε αλλεργικές αντιδράσεις που καταλήγουν σε ανακοπή ή πνιγμό εξαιτίας οιδήματος στον λαιμό ή το στόμα.

Το δηλητήριο της μέλισσας είναι μια σύνθετη ουσία με υψηλό ποσοστό υγρασίας (πάνω από 80%), πικρή γεύση, όξινη αντίδραση και χαρακτηριστικό άρωμα. Το κυριότερο συστατικό του δηλητηρίου είναι το πεμπτίδιο μελιτίνη, που όταν εισαχθεί μέσα στο ζωικό ιστό ελευθερώνει ισταμίνη από τα μαστικά κύτταρα  και αιμολύει (σπάζει) τα ερυθρά αιμοσφαίρια, προκαλώντας πόνο και πρήξιμο. Το δηλητήριο περιέχει αρκετές ουσίες που είναι ενδιαφέρουσες από βιοχημικής και φαρμακολογικής σκοπιάς. Οι κυριότερες ουσίες είναι οι: μελιτίνη, απαμίνη, ισταμίνη, ντοπαμίνη, φωσφολιπάση Α, υαλουρπνιδάση.

Μέχρι σήμερα, το δηλητήριο μελισσών είναι αποδεκτό και νόμιμο ιατρικά στον δυτικό κόσμο για την απευαισθητοποίηση ατόμων που είναι υπερευαίσθητα (αλλεργικά) στο τσίμπημα των μελισσών. Όμως το δηλητήριο χρησιμοποιείται και σε διάφορα σκευάσματα για την αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και άλλων ασθενειών. Η ιδέα για τη  θεραπεία της ρευματοειδούς  αρθρίτιδας είναι πολύ παλιά και βασίζεται κατά ένα μέρος στο γεγονός ότι οι μελισσοκόμοι οι οποίοι δέχονται αρκετά τσιμπήματα σπάνια πάσχουν από την πάθηση αυτή.

Για την παραγωγή δηλητηρίου από τις μέλισσες αξιοποιείται η χρήση μικρής τάσης ηλεκτρικού ρεύματος καθώς προκαλείται στις εργάτριες μέλισσες η διάθεση να κεντρίσουν. Συγκεκριμένα, σε κυψέλες με βαθύ πυθμένα τοποθετείται ένα συρμάτινο πλέγμα που καλύπτεται με νάυλον και μπορούμε με αυτό να προκαλέσουμε ηλεκτρικό σοκ. Οι ερεθισμένες εργάτριες κεντρίζουν το νάυλον, που επενδύει τη συσκευή και αφήνουν το δηλητήριο τους, χωρίς να χάνουν το κεντρί τους. Το δηλητήριο μαζεύεται σε κρυσταλλική μορφή επάνω σε γυάλινη πλάκα, που βρίσκεται κάτω από το νάυλον. Μέσα σε πέντε λεπτά της ώρας είναι απαραίτητο να μεταφερθεί η συσκευή στο πυθμένα άλλη κυψέλης. Με τη μέθοδο αυτή μπορεί να συλλεγεί 1 g ξηρού δηλητηρίου από 20 περίπου μελίσσια.

Του Κώστα Λιονουδάκη