Οι μέλισσες είναι απαραίτητες όχι μόνο για το μέλι τους, αλλά και για την παραγωγή της τροφής μας. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), από τα 100 είδη φυτών που παρέχουν το 90% των τροφίμων παγκοσμίως, τα 71 γονιμοποιούνται με τη μεταφορά γύρης από επικονιαστές, όπως οι μέλισσες. Ομως τα τελευταία χρόνια μελισσοκόμοι στην Ελλάδα, στη Δυτική Ευρώπη, στη Ρωσία, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία αναφέρουν απώλειες στους πληθυσμούς των μελισσών. Παράλληλα, έρευνες δείχνουν ότι ένα στα δέκα είδη μελισσών απειλείται με εξαφάνιση στην Ευρώπη. Αιτίες; Ρύπανση του περιβάλλοντος, κλιματική αλλαγή, αλλαγή χρήσης γης και απώλεια οικοτόπων, επεκτατικά ξένα είδη και ασθένειες, εντατική γεωργική εκμετάλλευση και χρήση φυτοφαρμάκων. Η τελευταία θεωρείται από τις σοβαρότερες αιτίες, καθώς επηρεάζει τους επικονιαστές άμεσα (εντομοκτόνα και μυκητοκτόνα) και έμμεσα (ζιζανιοκτόνα). Γι’ αυτό και η Ε.Ε. έχει θέσει ως βασική προτεραιότητα τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων.
Η πολιτική αυτή βρίσκει απολύτως σύμφωνους τους περιβαλλοντολόγους, οι οποίοι θεωρούν τα τοξικά χημικά φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στις εντατικές καλλιέργειες τη μεγαλύτερη απειλή για τις μέλισσες, όμως όχι και τους παραγωγούς. Γι’ αυτούς τα εντομοκτόνα αποτελούν το πιο αποτελεσματικό μέσο για την προστασία των φυτών από τους εχθρούς τους. Και το ήδη δύσκολο ζήτημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο να επιλυθεί, με τη διαμάχη ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα να οξύνεται. Για τον παραπάνω λόγο είναι εξαιρετικά σημαντική η λύση που προσφέρουν Ελληνες ερευνητές, συγκεκριμένα η ομάδα του καθηγητή Γιάννη Βόντα από το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ: Βιοεντομοκτόνα χωρίς καμία επίπτωση στις μέλισσες. Μάλιστα, η τεχνολογία αυτή, την οποία αναπτύσσει η ομάδα του κ. Βόντα σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τη συμμετοχή ερευνητικών ιδρυμάτων και εταιρειών από πολλές χώρες της Ευρώπης, καθώς και του Πανεπιστημίου του Κεντάκι (ΗΠΑ), πέτυχε μια πολύ σημαντική χρηματοδότηση στο πλαίσιο των ιδιαίτερα ανταγωνιστικών προγραμμάτων Horizon 2020.
Το ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο φέρει την ονομασία CypTox, «έχει ως αντικείμενο την ανάπτυξη αποτελεσματικών βιοεντομοκτόνων έναντι σημαντικών εχθρών κηπευτικών και άλλων καλλιεργειών. Οχι όμως τοξικών κατά των μελισσών και άλλων εντόμων – επικονιαστών, για τα οποία είναι απολύτως ασφαλή», εξηγεί ο κ. Βόντας, επικεφαλής του προγράμματος. Συγκεκριμένα, οι χημικές ουσίες, οι οποίες είναι φυσικής προέλευσης (από φυτά ή μικροοργανισμούς) και που η ερευνητική ομάδα αναπτύσσει, όταν εισχωρούν μέσα στο σώμα των μελισσών διασπώνται από τα ένζυμά τους και έτσι δεν έχουν καμιά επίδραση πάνω τους, ενώ όταν εισχωρούν εντός των βλαβερών εντόμων δεν είναι δυνατόν να διασπαστούν και αποβαίνουν γι’ αυτά τοξικές. Δηλαδή, οι ερευνητές αξιοποιούν ακριβώς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας οικογένειας ενζύμων που διαθέτουν οι μέλισσες, τις κυτοχρωμικές οξειδάσες, οι οποίες μπορούν να διασπούν και να αποδομούν πλήρως χημικές ουσίες. Τα αντίστοιχα ένζυμα των εχθρών των καλλιεργειών δεν διαθέτουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και άρα τα συγκεκριμένα βιοεντομοκτόνα είναι γι’ αυτούς τοξικά. «Ο προσδιορισμός των ενζύμων που συμβάλλουν στην εγγενή ανεκτικότητα των μελισσών και η ανάπτυξη βιοτεχνολογικών μεθόδων αξιοποίησής τους, όπως βιβλιοθήκες ανασυνδυασμένων ενζύμων και διαγονιδιακές μύγες που προσομοιάζουν τους επικονιαστές, μας βοηθούν να αναπτύξουμε τα εκλεκτικά αυτά βιοεντομοκτόνα φυσικής προέλευσης, με μεγάλο περιθώριο ασφάλειας για τις μέλισσες», σημειώνει ο κ. Βόντας.
vioentomoktona-choris-epiptosi-stis-melisses-apo-ellines-ereynites0
Φωτ. Shutterstock.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, «το πρόγραμμα θα συμβάλει στην ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων για τη φυτοπροστασία, σε μια εποχή που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να εγκριθούν νέα φυτοφάρμακα, γεγονός που δημιουργεί τεράστια προβλήματα σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι εναλλακτικές λύσεις φυτοπροστασίας είναι περιορισμένες, λόγω της δομής και του κατακερματισμού της γεωργικής γης. Οι εχθροί των καλλιεργειών αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της γεωργικής παραγωγής και απειλούν την επάρκεια τροφίμων διεθνώς. Ωστόσο η χρήση τους, ειδικότερα η ασφάλειά τους για τις μέλισσες και τους επικονιαστές, αποτελεί ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ζήτημα που έχει οδηγήσει στη δραματική μείωση των διαθέσιμων δραστικών ουσιών, ειδικά στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα είναι να μειώνονται οι λύσεις φυτοπροστασίας στην πρωτογενή παραγωγή, με δραματικές συνέπειες στην παραγωγικότητα και στο εισόδημα των παραγωγών, αλλά και έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον, αφού λιγότερο αποδοτική παραγωγή απαιτεί περισσότερη καλλιεργήσιμη γη προς χρήση, προκειμένου να παραχθούν τα απαραίτητα τρόφιμα».
«Το ερευνητικό πρόγραμμα CypTox θα συνεισφέρει καινοτόμες λύσεις στην καταπολέμηση των εντόμων, με σημαντικά οφέλη στην ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πρωτοποριακό πρόγραμμα, το οποίο προβάλλει διεθνώς το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας, το ΙΤΕ και την Ελλάδα», τόνισαν ο διευθυντής του ΙΜΒΒ δρ Ιωάννης Ταλιανίδης και ο πρόεδρος του Δ.Σ. του ΙΤΕ καθηγητής Νεκτάριος Ταβερναράκης.
Οι επικονιαστές
Λίγα φυτά καρποφορούν με αυτεπικονίαση, η συντριπτική πλειονότητά τους γονιμοποιείται με τη βοήθεια των εντόμων, ορισμένων ζώων, του ανέμου ή του νερού. Βασικότεροι επικονιαστές είναι οι μέλισσες, αλλά και οι πεταλούδες, οι νυχτερίδες, ορισμένα πουλιά, οι μαϊμούδες και οι σκίουροι. Σε ορισμένα μέρη του πλανήτη, όπως στην Κίνα, οι αγρότες αναγκάζονται να επικονιάσουν οι ίδιοι τα φυτά, καθώς οι πληθυσμοί των μελισσών έχουν μειωθεί δραματικά. Στην Ευρώπη, η οποία φιλοξενεί το 10% της παγκόσμιας ποικιλότητας μελισσών, υπάρχουν 2.000 είδη άγριας μέλισσας. Μόνο στην Ε.Ε., το 84% των ειδών καλλιεργούμενων φυτών εξαρτάται από την επικονίαση από μέλισσες και άλλα έντομα. Φρούτα, λαχανικά και βότανα που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επικονίαση εντόμων είναι τα μήλα, τα πορτοκάλια, οι φράουλες, τα βερίκοκα, τα κεράσια, τα φασόλια, τα αγγούρια, οι κολοκύθες, οι ντομάτες, οι πιπεριές, ο βασιλικός, το θυμάρι, το χαμομήλι.
Δημοσίευση σχολίου