Η ΔΙΑΠΑΥΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ

Η διάπαυση κατά την εντομολογία είναι µια περίοδος ανάσχεσης της δραστηριότητας και των µορφολογικών µεταβολών που γενικά παρατηρείται σε ψυχρές ή ξηρές περιόδους. Η φυσιολογική δραστηριότητα του οργανισµού του εντόµου µπορεί πάντως να συνεχίζεται κατά την περίοδο αυτή εν όψει της επανέναρξης της δραστηριότητας.

Η διάπαυση για εμάς τους μελισσοκόμους είναι το φαινόμενο που παρατηρούμε κυρίως τον χειμώνα, γνωστό ως ξεγόνιασμα. Δηλαδή όταν η βασίλισσα σταματά την ωοτοκία της και δεν παράγεται καθόλου γόνος. Βέβαια αυτό εξαρτάται και από την περιοχή που βρισκόμαστε (Βόρεια, Νότια), την εποχή και από άλλους παράγοντες που θα αναλυθούν παρακάτω.

Η διάπαυση των εντόμων εξαρτάται από την θερμοκρασία, την υγρασία, την επάρκεια τροφής και κυρίως από τον φωτισμό (φωτοπερίοδος) σε συνάρτηση και με άλλους περιβαλλοντικού παράγοντες.

Σε πολλά έντομα η διάπαυση είναι κληρονομικός χαρακτήρας που εμφανίζεται με βάση ένα βιολογικό ωρολογιακό μηχανισμό ο οποίος μπορεί να τεθεί σε λειτουργία από ορισμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Έτσι είναι δυνατό ο μηχανισμός αυτός να δραστηριοποιηθεί και πριν ακόμα παρατηρηθούν δυσμενείς συνθήκες. Συνήθως όμως κάποιος δυσμενής παράγων, όπως η χαμηλή θερμοκρασία, είναι το ερέθισμα για την έναρξη της διάπαυσης. Εάν οι δυσμενείς συνθήκες παραμείνουν η διάπαυση είναι δυνατό να συνεχιστεί για μακρό χρονικό διάστημα. Το φαινόμενο της διάπαυσης μπορεί να εμφανιστεί πιο έντονο σε μερικά έντομα από τι σε άλλα.

Η θερµοκρασία, η διάρκεια της ηµέρας, η υγρασία και η διαθέσιµη τροφή ποικίλλουν ανάλογα µε την εποχή, το γεωγραφικό πλάτος και το υψόµετρο. Οι ώρες φωτός (φωτοπερίοδος) µαζί µε τους άλλους παραπάνω παράγοντες, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους, προκαλούν τα ερεθίσµατα που ενεργοποιούν το βιολογικό ωρολογιακό µηχανισµό ο οποίος προκαλεί την είσοδο στη διάπαυση. Η σχετική σηµασία των παραγόντων αυτών µπορεί να διαφέρει ανάλογα µε το είδος του εντόµου και την περιοχή. Παρατηρούνται συχνά µερικές διαφορετικές φυλές στο ίδιο είδος εντόµου µε διαφορετικές αντιδράσεις στους εξωγενείς παράγοντες που προκαλούν τη διάπαυση. Επίσης οι αντιδράσεις στους παράγοντες αυτούς πληθυσµών του ίδιου, που βρίσκονται σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, µπορεί να διαφέρουν.

Η θερμοκρασία δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας ώστε να ξεκινήσει η διάπαυση. Πειραματικές εργασίες έχουν αποδείξει ότι η φωτοπερίοδος είναι ένα καθοριστικό εξωτερικό ερέθισμα για την πυροδότηση του μηχανισμού έναρξης της διάπαυσης σε πολλά έντομα. Η ποιότητα της τροφής επίσης φαίνεται να είναι καθοριστικός παράγοντας για την έναρξη της διάπαυσης.

Η διάπαυση στα έντοµα ελέγχεται από ορµόνες. Αυτές προέρχονται από τον εγκέφαλο, το υποοισοφαγικό γάγγλιο και τους προθωρακικούς αδένες. Οι δύο τελευταίες πηγές φαίνεται ότι ελέγχονται άµεσα ή έµµεσα από τον εγκέφαλο. Ο ακριβής τρόπος αντίδράσης του εγκεφάλου στα εξωτερικά ερεθίσµατα που προκαλούν διάπαυση δεν είναι αρκετά γνωστός, ειδικά όταν η δράση του εκάστοτε ερεθίσµατος φαίνεται πολύ αργότερα από την εµφάνιση του ερεθίσµατος αυτού.

Συμπερασματικά λοιπόν η φωτοπερίοδος προκαλεί ερεθίσματα που γενικά λειτουργούν περισσότερο αποτελεσματικά για την πρόκληση διάπαυσης απ΄ ότι η θερμοκρασία, η τροφή, η υγρασία και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Κατά κανόνα πολλές ώρες φωτός την ημέρα εμποδίζουν την έναρξη της διάπαυσης ενώ λίγες ώρες φωτός προκαλούν την έναρξή της. Αντίστροφα πολλές ώρες φωτός διακόπτουν την διάπαυση. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Έτσι τελικά είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι οι συνθήκες του περιβάλλοντος καθορίζουν τις δραστηριότητες του εντόμου.

Πηγή