Ερευνητικό πρόγραμμα για την έκθεση των μελισσών σε φυτοφάρμακα

Το ερευνητικό πρόγραμμα INSIGNIA εγκρίθηκε με την απόφαση της ΕΕ SANTE / E4 / SI2.788418 – INSIGNIA – PP-1-1-2018. Συντονιστής του έργου είναι ο Δρ. Sjef Van der Steen από την Ολλανδία και το έργο θα διαρκέσει δύο έτη. Εκτός της Ολλανδίας και της Ελλάδας, στο έργο συμμετέχουν ερευνητικοί και μελισσοκομικοί φορείς από Αυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία, Δανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Λετονία και Βέλγιο. Από την Ελλάδα συμμετέχουν το Τμήμα Μελισσοκομίας του ΕΛΓΟ-«Δήμητρα» και το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. Οι στόχοι του έργου είναι οι εξής:

Η ανάπτυξη ενός μη επεμβατικού συστήματος περιβαλλοντικής παρακολούθησης των μελισσιών από επικουρικούς συνεργάτες (δηλαδή πολίτες/μελισσοκόμους), οι οποίοι θα καθοδηγούνται από τον φορέα συντονιστή της χώρας τους με βάση ένα πρωτόκολλο, το οποίο συνδυάζει επιστημονικές πρακτικές και μεθοδολογικές συστάσεις και με υπόστρωμα τη γύρη (με διάφορους τρόπους συλλογής της).

Η χαρτογράφηση του κινδύνου της έκθεσης των μελισσών σε φυτοφάρμακα.

Οι αναλύσεις για εγκεκριμένα και μη εγκεκριμένα φυτοφάρμακα, καθώς και για κτηνιατρικά σκευάσματα.

Η ένδειξη της ποικιλομορφίας των φυτών ως πηγή τροφής για τις μέλισσες.

Η αξιολόγηση της νομοθεσίας για τα φυτοφάρμακα.

Η επαλήθευση της ποιότητας της βάσης δεδομένων CORINE για τη χρήση της γης.

Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων και του αντικτύπου των περιβαλλοντικών μελετών.

Οι μέλισσες και τα προϊόντα τους αποτελούν έναν άριστο βιοδείκτη των περιβαλλοντικών ρύπων είτε είναι βιολογικής προέλευσης (π.χ. φυτοφάρμακα) είτε άλλοι περιβαλλοντικοί ρύποι (π.χ. βαρέα μέταλλα). Από τα προϊόντα της μέλισσας το καταλληλότερο είναι η γύρη. Η γύρη που συλλέγεται καθημερινά, αλλά και εκείνη η οποία αποθηκεύεται στην κυψέλη, το γνωστό μας μελισσόψωμο, μπορούν να αποτελέσουν μία «βιβλιοθήκη» των πηγών συλλογής τροφής και πιθανών φυτοφαρμάκων. Συνήθως, όμως, για να γίνουν οι έλεγχοι αυτοί, επεμβαίνουμε στο μελίσσι, επεμβαίνουμε στην οικονομία του μελισσιού ή και θανατώνουμε τις μέλισσες.

Στο INSIGNIA αναζητούμε καινοτόμους και μη επεμβατικούς τρόπους συλλογής δειγμάτων γύρης και φυτοφαρμάκων. Για τον λόγο αυτόν, κατά το πρώτο έτος του έργου θα γίνει πιλοτική εφαρμογή των διαφορετικών μεθόδων δειγματοληψίας (γνωστών και νέων) σε τέσσερις χώρες της Ευρώπης και σε τέσσερα μελισσοκομεία ανά χώρα. Κατά το δεύτερο έτος θα εξεταστεί η αποτελεσματικότητα της καλύτερης μεθόδου δειγματοληψίας ως προς την παρακολούθηση της έκθεσης στα φυτοφάρμακα.

Τρόποι δειγματοληψίας

Α) Η φρέσκια γύρη, η οποία θα συλλέγεται για μία ημέρα μόνο και κάθε 15 ημέρες.

Β) Το μελισσόψωμο, το οποίο θα συλλέγεται μία φορά κάθε 15 ημέρες.

Γ) Η γύρη από το σώμα των μελισσών, ένας νέος τρόπος δειγματοληψίας των φυτοφαρμάκων με ειδικούς σωλήνες εισόδου που ονομάζονται Beehold tubes, οι οποίοι θα υποχρεώνουν τις μέλισσες να περνάνε διαμέσου τους και θα αποτελούν ένα δείγμα 15 ημερών.

Δ) Η γύρη που πιθανώς εναποτίθεται για 15 ημέρες σε ειδικές ταινίες κρεμασμένες μέσα στην κυψέλη, ανάμεσα στα πλαίσια και οι οποίες ονομάστηκαν Apistrips.

Ο απώτερος σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας δεν είναι να ανιχνευτούν χημικές ουσίες στα προϊόντα της μέλισσας, αλλά να διερευνηθεί και να εξεταστεί ο καταλληλότερος και μη επεμβατικός τρόπος ελέγχου της έκθεσης των μελισσών στα φυτοφάρμακα. Για τον λόγο αυτό και θα γίνονται δύο διαφορετικές αναλύσεις σε όλα τα δείγματα γύρης: αναλύσεις για τυχόν φυτοφάρμακα (νόμιμα και μη νόμιμα) και αναλύσεις για τον έλεγχο της πηγής της γύρης και της βιοποικιλότητας των μελισσοκομικών φυτών στην περιοχή του μελισσοκομείου.

Με τη βοήθεια των παραγωγών

Η συγκεκριμένα έρευνα, εκτός της καινοτομίας των νέων μεθόδων δειγματοληψίας που θα χρησιμοποιήσει, αποτελεί και μία έρευνα της Επιστήμης των Επικουρικών Συνεργατών (ή Επιστήμης των Πολιτών). Οι επικουρικοί συνεργάτες δεν είναι επιστήμονες, είναι πολίτες, παραγωγοί, οι οποίοι όμως ακολουθούν ένα πολύ συγκεκριμένο, επιστημονικό τρόπο άλλοτε συλλογής, άλλοτε παρακολούθησης και καταγραφής δεδομένων. Οι επικουρικοί συνεργάτες ακολουθούν πάντα ένα πολύ καλά διαρθρωμένο πρωτόκολλο εργασιών, το οποίο διασφαλίζει την ποιότητα των αποτελεσμάτων. Η επιστήμη των επικουρικών συνεργατών επιτρέπει τη συγκέντρωση πολύ μεγαλύτερου όγκου δεδομένων για κάθε ζήτημα που μας αφορά, δεδομένα που σε καμία άλλη περίπτωση δεν μπορούν να συλλεχθούν μόνο από επιστήμονες. Τα αποτελέσματα σε κάθε περίπτωση είναι θεαματικά και γιατί η επιστήμη ωφελείται αλλά και γιατί οι πολίτες έχουν ενεργό ρόλο στην εύρεση λύσεων.

Πηγή