ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ

Υπάρχουν πολλοί τρόποι παραγωγής βασιλικού πολτού. Κάθε τρόπος έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Με τους πιο πολύπλοκους και συστηματικούς τρόπους παράγονται οπωσδήποτε μεγαλύτερες ποσότητες βασιλικού πολτού.

 Όλοι οι μέθοδοι παραγωγής βασιλισσών, είναι και τρόποι παραγωγής βασιλικού πολτού.  Η διαφορά βρίσκεται στο ότι η παραγωγή βασιλικού πολτού, είναι το πρώτο στάδιο της παραγωγής βασιλισσών. Την άνοιξη, που είναι η ευνοϊκότερη εποχή για την ανάπτυξη του μελισσιού, είναι και η καταλληλότερη εποχή για την παραγωγή βασιλικού πολτού. Επίσης ο μελισσοκόμος μπορεί να προσαρμόσει μια μέθοδο στις δικές του δυνατότητες και απαιτήσεις.

 Η τροφοδότηση ευνοεί πάντοτε την παραγωγή βασιλικού πολτού, ανεξάρτητα από τη μέθοδο που ακολουθούμε, όταν μάλιστα συνοδεύεται και με υποκατάστατο γύρης.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι παραγωγής βασιλικού πολτού, μερικοί από τους οποίους περιγράφονται παρακάτω.

Α.  ΑΠΟ  ΒΑΣΙΛΙΚΑ  ΚΕΛΙΑ  ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑΣ

Τα βασιλικά κελιά που κάνουν τα μελίσσια την εποχή της σμηνουργίας είναι συνήθως στην άκρη και ιδίως στο κάτω μέρος της κηρήθρας. Ο αριθμός των βασιλοκυττάρων που κατασκευάζει ένα μελίσσι, εξαρτάται από το πόσο πληθυσμό έχει, και από τη φυλή που ανήκει. Όμως το μελίσσι δεν κατασκευάζει όλα τα βασιλικά κελιά σε μία ημέρα, αλλά τμηματικά σε διάστημα μερικών ημερών. Για το λόγο αυτό βρίσκουμε βασιλοκύτταρα σμηνουργίας που περιέχουν προνύμφες διαφορετικής ηλικίας μέχρι και κελιά που έχουν ήδη σφραγιστεί.

Η εξαγωγή του βασιλικού πολτού γίνεται είτε στο μελισσοκομείο, είτε μέσα στο εργαστήριο. Εξετάζουμε κάθε πλαίσιο χωριστά, απομακρύνουμε τις μέλισσες από το πλαίσιο, και αφού αφαιρέσουμε την προνύμφη από το βασιλοκύτταρο, συλλέγουμε το βασιλικό πολτό με ένα κουταλάκι ή πιο συστηματικά με κάποια ειδική συσκευή. Ο βασιλικός πολτός πριν τοποθετηθεί σε δοχείο συσκευασίας, πρέπει να φιλτράρεται διότι περιέχει κομμάτια κερί και αποδερματώσεις των προνυμφών. Αν θέλουμε να συλλέξουμε το βασιλικό πολτό στο εργαστήριο, τότε κόβουμε με οδοντωτό μαχαίρι όλα τα βασιλοκύτταρα βαθιά από τη βάση τους. Στο εργαστήριο, ακολουθούμε την ίδια διαδικασία όπως εκείνη της υπαίθρου.

Από τον τρόπο αυτό παραγωγής βασιλικού πολτού έχουμε δύο ωφέλειες, τη συλλογή βασιλικού πολτού και την καταστολή της σμηνουργίας. Χρειάζεται όμως πολύ προσοχή διότι εάν ξεχάσουμε έστω και ένα βασιλοκύτταρο, δεν θα εμποδίσουμε τη σμηνουργία.

Β.  ΑΠΟ  ΒΑΣΙΛΟΚΥΤΤΑΡΑ  ΔΙΑΣΩΣΗΣ  ΚΑΙ  ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

            Τα βασιλοκύτταρα αντικατάστασης είναι σαν αυτά της σμηνουργίας με τη διαφορά ότι είναι πολύ πιο λίγα από εκείνα της σμηνουργίας και βρίσκονται στο κέντρο της κηρήθρας. Ο τρόπος συλλογής βασιλικού πολτού από τα βασιλοκύτταρα αυτά, είναι όμοιος με εκείνον της σμηνουργίας.

            Υπάρχουν πολλοί τρόποι παραγωγής βασιλοκυττάρων διάσωσης.

α.  Αφαιρώντας τη βασίλισσα από το μελίσσι.

β.  Με περιορισμό της βασίλισσας σε έναν όροφο της κυψέλης, με τη χρήση βασιλικού διαφράγματος.

γ.  Με τον περιορισμό της βασίλισσας σε ένα ή δύο πλαίσια του ιδίου ορόφου  με τη χρήση κάθετου διαφράγματος ή πλαισιοθήκης.

Στους παραπάνω χειρισμούς, ανάλογα με τη μέθοδο, κάνουμε και ανάλογες ενέργειες (τροφοδότηση, τοποθέτηση κηρηθρών με γόνο κλπ.) που βοηθούν στη μεγιστοποίηση της παραγωγής.

Γ.  ΑΠΟ  ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΕΝΑ  ΒΑΣΙΛΟΚΥΤΤΑΡΑ

1.  Χρησιμοποίηση ορφανού μελισσιού.

Η αφαίρεση της βασίλισσας από ένα μελίσσι πριν τοποθετηθούν τα εμβολιασμένα τεχνητά βασιλικά κελιά είναι μία από τις συστηματικές μεθόδους παραγωγής βασιλικού πολτού. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές της μεθόδου αυτής, αλλά εδώ θα περιγραφεί μόνο μία από αυτές. Ο εμβολιασμός γίνεται με προνύμφες εργατριών ηλικίας μιας ημέρας.

Την 3η ημέρα από τον εμβολιασμό (72 ώρες), τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά έχουν τη μεγαλύτερη ποσότητα βασιλικού πολτού. Αμέσως μετά τη συλλογή του βασιλικού πολτού μπορούμε να εμβολιάσουμε στην ίδια κυψέλη και μάλιστα να κάνουμε και τρεις συνεχόμενους εμβολιασμούς. Μετά θα πρέπει να ενισχύσουμε το μελίσσι με σφραγισμένο γόνο στη θέση των κηρηθρών που εκκολάφθηκε ο γόνος. Καταστρέφουμε τα φυσικά βασιλοκύτταρα που τυχόν έκτισαν οι εργάτριες. Μπορούμε μετά να κάνουμε 2-3 ακόμα συνεχόμενους εμβολιασμούς. Μετά θα πρέπει να σταματήσουμε και να επαναφέρουμε το μελίσσι αυτό στην αρχική του κατάσταση, εισάγοντας μια γονιμοποιημένη βασίλισσα ή σφραγισμένο βασιλοκύτταρο για να αποκτήσει νέα βασίλισσα. Σε όλο το διάστημα των εμβολιασμών πρέπει να τροφοδοτούμε συνεχώς.

 Όταν κάνουμε συστηματική παραγωγή βασιλικού πολτού, μπορούμε να έχουμε διαφορετικές ομάδες μελισσιών στο μελισσοκομείο μας, τις οποίες κάθε φορά θα ορφανεύουμε για να εμβολιάζουμε.

Με τον τρόπο αυτό στο τέλος μιας περιόδου, θα έχουμε σε όλα μας τα μελίσσια νέες βασίλισσες. Ο αριθμός των κελιών, που θα εμβολιάζεται σε κάθε μελίσσι εξαρτάται από τον πληθυσμό του. Συνήθως 50 κελιά είναι ένας λογικός αριθμός.

2.  Χρησιμοποίηση μελισσιού ΄Εναρξης - Αποπεράτωσης (μελίσσι με βασίλισσα)

Η μέθοδος αυτή παραγωγής βασιλικών κελιών έχει πολλά πλεονεκτήματα, γιατί παράγονται συνεχώς βασιλικά κελιά με την παρουσία και της βασίλισσας μέσα

 στο μελίσσι. Αυτό σημαίνει ότι το μελίσσι θα μπορεί μόνο του να συντηρηθεί, χωρίς να αδυνατίσει. Το μελίσσι αυτό είναι παρόμοιο με το μελίσσι αποπεράτωσης της κλασσικής μεθόδου βασιλοτροφίας. Επειδή όμως υπάρχουν αρκετές αλλαγές, για το λόγο αυτό περιγράφεται πάλι με λεπτομέρεια (Εικ. 1).

Αποτελείται από τρεις ορόφους. Ο μεσαίος όροφος μπορεί να είναι ρηχός. Το μελίσσι αυτό πρέπει να έχει πάρα πολύ πληθυσμό για να καλύψει τα πλαίσια και των τριών ορόφων. Για να δημιουργήσουμε τέτοιο μελίσσι, 10 περίπου ημέρες πριν την έναρξη των εμβολιασμών το ενισχύουμε με πλαίσια που περιέχουν σφραγισμένο (εκκολαπτόμενο) γόνο. Συγχρόνως, αρχίζει συστηματική τροφοδότηση με σιρόπι και υποκατάστατο γύρης. Η εντατικότητα της τροφοδότησης θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες ανθοφορίας. Όταν το μελίσσι είναι έτοιμο όπως το θέλουμε, κάνουμε την προετοιμασία για να αρχίσουν οι εμβολιασμοί.

Εικόνα 1. Το μελίσσι έναρξης - αποπεράτωσης και η διάταξη των πλαισίων του επάνω ορόφου του.

1)    Βρίσκουμε τη βασίλισσα και την περιορίζουμε στον κάτω όροφο (πάτωμα 1), μαζί με τα πλαίσια που περιέχουν σφραγισμένο ή εκκολαπτόμενο γόνο. Φροντίζουμε στον κάτω όροφο να υπάρχουν και πλαίσια με μέλι και γύρη.

2)   Στον μεσαίο όροφο (πάτωμα 2) υπάρχει μόνο μέλι.

3)   Στον τελευταίο όροφο (πάτωμα 3), τοποθετούμε τον ανοιχτό γόνο. Η διάταξη των πλαισίων φαίνεται στην εικόνα 1.

4)   Μεταξύ των ορόφων, τοποθετούμε διαφράγματα βασίλισσας.

5)   Γεμίζουμε με σιρόπι τον τροφοδότη που βρίσκεται στον όροφο 3 και τοποθετούμε υποκατάστατο γύρης πάνω στα πλαίσια.

6)   Την επόμενη ημέρα από την προετοιμασία της κυψέλης, τοποθετούμε τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά, στο κέντρο του τρίτου ορόφου. Πενήντα εμβολιασμένα κελιά, είναι ένας λογικός αριθμός που θα μπορέσει το μελίσσι να θρέψει καλά.

7)   Την 3η ημέρα από τον εμβολιασμό (72 ώρες) βγάζουμε το πλαίσιο με τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά και συλλέγουμε το βασιλικό πολτό, αφού προηγουμένως αφαιρέσουμε τις προνύμφες. Η συλλογή του βασιλικού πολτού γίνεται με ένα κουταλάκι ή πιο συστηματικά με κάποια ειδική συσκευή.

8)   Αμέσως μετά τη συλλογή του βασιλικού πολτού κάνουμε εμβολιασμό στα ίδια βασιλικά κελιά και τα τοποθετούμε στην ίδια θέση, όπως προηγουμένως. Πριν την τοποθέτηση, όμως των εμβολιασμένων βασιλικών κελιών για δεύτερη φορά ελέγχουμε όλα τα πλαίσια του τρίτου ορόφου για φυσικά βασιλοκύτταρα, που τυχόν έκτισαν οι μέλισσες, τα οποία και καταστρέφουμε. Στον χειρισμό αυτό κάνουμε και τροφοδότηση.

9)   Πριν γίνει ο τρίτος εμβολιασμός κάνουμε την αναδιάρθωση των πλαισίων της κυψέλης. Τα πλαίσια με τον σφραγισμένο γόνο από τον τρίτο όροφο μεταφέρονται στον πρώτο όροφο και τα πλαίσια του ανοιχτού γόνου από τον πρώτο όροφο μεταφέρονται στον όροφο 3. Στο χειρισμό αυτό προσέχουμε να μη μεταφερθεί κατά  λάθος η βασίλισσα στον όροφο 3. Τροφοδοτούμε με σιρόπι και υποκατάστατο γύρης, αν έχουν πάρει το προηγούμενο.

            Ανά δύο εμβολιασμούς κάνουμε την αναδιάρθρωση των πλαισίων στους ορόφους 1 και 3. Η αναδιάρθρωση αυτή γίνεται για να έχουμε τη σωστή ηλικία γόνου σε κάθε όροφο. Στον όροφο 1, ο σφραγισμένος γόνος όταν εκκολαφθεί θα δώσει χώρο για την ωοτοκία της βασίλισσας. Ο ανοιχτός γόνος στον όροφο 3 θα προσελκύσει τις παραμάνες μέλισσες κοντά στα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά. Τον όροφο 2 μαζί με τα δύο βασιλικά διαφράγματα τα τοποθετούμε, για να δημιουργήσουμε μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ βασίλισσας και εμβολιασμένων βασιλικών κελιών. Η παρεμβολή του ορόφου 2 είναι πιο απαραίτητη σε περίοδο έλλειψης ανθοφορίας.

            Μπορούμε να κάνουμε έξι ή και περισσότερους συνεχείς εμβολιασμούς. Ο αριθμός των εμβολιασμών θα εξαρτηθεί από τη δύναμη του μελισσιού. Μετά θα πρέπει να γίνει μια μεγάλη διακοπή (20-30 ημερών) για να μπορέσει το μελίσσι να «ξεκουραστεί». Μπορούμε να δημιουργήσουμε δύο ομάδες τέτοιων μελισσιών και να τις χρησιμοποιούμε εναλλακτικά. Τέλος θα χρειάζεται να αφαιρούμε πλαίσια με μέλι για να μη δημιουργείται μπλοκάρισμα του γόνου.

            Κάθε εμβολιασμένο βασιλικό κελί μετά από 3 μέρες δίνει περίπου 0,25 g βασιλικό πολτό. Δηλαδή 4-5 κελιά δίνουν 1 g και κάθε κυψέλη με 50 κελιά δίνει σε κάθε εμβολιασμό 10 g βασιλικό πολτό.

            ΄Ενας μελισσοκόμος με 20 μελίσσια έναρξης-αποπεράτωσης μπορεί σε 2 μήνες να βγάλει εύκολα 1200 με 1300 g βασιλικού πολτού. Το σημαντικό στη μέθοδο αυτή είναι ότι τα μελίσσια αυτά μπορούν να παράγουν βασιλικό πολτό για πολλούς μήνες και να παραμένουν μέχρι το τέλος πολύ δυνατά. Αν τα μελίσσια αυτά μεταφερθούν σε περιοχή με καλή μελιτοφορία, τότε θα γλιτώσουμε την τροφοδότηση και θα έχουμε και παραγωγή μελιού.

Δ.  Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ  ΤΟΥ  ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ  ΠΟΛΤΟΥ

            Ο βασιλικός πολτός διατηρείται εύκολα. Αμέσως μετά τη συλλογή του πρέπει να φιλτράρεται με λεπτό πανί ή με λεπτή νάϋλον σίτα και να τοποθετείται αμέσως στο ψυγείο σε θερμοκρασία περίπου 1-2 οC. Αν χρειασθεί να συντηρήσουμε το βασιλικό πολτό για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε χρειάζεται να τοποθετηθεί στην κατάψυξη. Τα φιαλίδια πρέπει να είναι γεμάτα και κλεισμένα για να μην έρχεται ο βασιλικός πολτός σε επαφή με τον αέρα (οξυγόνο). Επίσης θα πρέπει να τυλίγονται και με φύλλο αλουμινίου για να προστατεύονται από το φως.

                        ΄Αλλος τρόπος διατήρησης του βασιλικού πολτού, είναι η ανάμιξή του με μέλι σε αναλογία γύρω στα 30 g σε κάθε Kg μέλι. Το μέλι δεν πρέπει να είναι ρευστό γιατί σαν ελαφρύτερος που είναι ο βασιλικός πολτός, ανεβαίνει στην επιφάνεια και έτσι δεν έχουμε ομοιόμορφη ανάμιξη. Το καταλληλότερο μέλι είναι το λεπτοκρυσταλλωμένο. Το μέλι αυτό, όταν τοποθετηθεί στο ψυγείο, έχει την υφή του πηχτού βουτύρου και με τον τρόπο αυτό ο βασιλικός πολτός μένει ομοιόμορφα αναμιγμένος.

            Μία τελευταία μέθοδος συντήρησης του βασιλικού πολτού είναι η αποξήρανση. Η αποξήρανση γίνεται με λυοφιλίωση δηλαδή η απομάκρυνση του νερού σε κενό αέρος και σε θερμοκρασίες κατάψυξης.

Πασχάλης Χαριζάνης

Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών