Μέλι βελανιδιάς

Το μέλι βελανιδιάς αποτελεί μια από τις τρεις κατηγορίες παραγόμενου μελιού μελιτώματος στην Ελλάδα. Παράγεται σε περιοχές της χώρας μας, όπου εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να υπάρχουν συστάδες δέντρων ή δάση βελανιδιάς. Οι σημαντικότερες ποσότητες συλλέγονται στις οροσειρές Ροδόπης και Κερκίνης (Μπέλλες), στην Κεντρική και Νότια Πίνδο, στο Πήλιο και στην Κεντρική Πελοπόννησο (κυρίως στο δάσος της Φολόης). 

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κύριες χώρες παραγωγής του μελιού βελανιδιάς είναι η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ισπανία και η Ολλανδία. Μέτρια παραγωγή παρουσιάζουν οι άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συλλέγεται αμιγές στην Σκανδιναβική Χερσόνησο και στην Νότια Ευρώπη.

Οι βελανιδιές είναι πολύ μεγάλα δέντρα με ύψος που μπορεί να φθάσει μέχρι και τα 45 m, που ανήκουν στην οικογένεια των Φηγοειδών (Fagaceae) και στο γένος Quercus. Το γένος Quercus περιλαμβάνει περίπου 500 είδη από τα οποία τα 24 περίπου υπάρχουν στην Ευρώπη και πάνω από δέκα στην Ελλάδα, προσαρμοσμένα στις επικρατούσες τοπικές συν-θήκες περιβάλλοντος, Συνήθως το όνομα βελανιδιά αφορά τα φυλλοβόλα είδη αυτού του γένους. Για την Ελλάδα τα είδη με την μεγαλύτερη μελισσοκομική σημασία είναι η Quercus frainetto και Quercus petraea.

Οι βελανιδιές έχουν ισχυρό ριζικό σύστημα που μεγιστοποιεί την απορρόφηση νερού και την αντοχή τους στους ανέμους. Οι έκπτυξη των οφθαλμών ξεκινά τον Απρίλιο με Μάιο και σε ένα περίπου μήνα τα φύλλα που βγαίνουν καλύπτουν ολόκληρη την κώμη του δέντρου. Τα άνθη τους βρίσκονται με την μορφή ταξιανθιών, ενώ συνυπάρχουν ταξιανθίες αρσενικών και θηλυκών ανθέων στο ίδιο δέντρο. Οι καρποί τους γνωστοί ως βελανίδια αρχικά είναι πράσινοι και όταν ωριμάσουν γίνονται καφέ.

Το ξύλο της βελανιδιάς

Το ξύλο της βελανιδιάς θεωρείται πολύτιμο τόσο για κατασκευαστικούς λόγους (κυρίως στην ναυπηγική), όσο και ως καύσιμη ύλη, ενώ τα βελανίδια, χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφή. Από την αρχαιότητα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα τα κύπελλα της βελανιδιάς χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή δεψικών εκχυλισμάτων που χρησιμοποιούνταν στην επεξεργασία των δερμάτων, τεχνική όμως που εγκαταλείφθηκε μετά την εύρεση συνθετικώς παραγόμενων χημικών ουσιών. Η βελανιδιά επίσης προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση και συμβάλλει στην διατήρηση της Βιοποικιλότητας.

Τα φύλλα και οι καρποί της βελανιδιάς προσβάλλονται από έντομα, τις μελιτώδεις εκκρίσεις των οποίων συλλέγουν οι μέλισσες. Στην περίπτωση της βελανιδιάς δεν έχουμε παραγωγή μελιτωμάτων από ένα μελιτογόνο έντομο, όπως γίνεται με το πεύκο, αλλά οι αφίδες και τα κοκκοειδή που παρασιτούν είναι πολλά και διαφέρουν από είδος σε είδος και από περιοχή σε περιοχή. Η Βιβλιογραφία που αφορά την αναγνώριση των εντόμων που απομυζούν χυμούς από τη βελανιδιά σε παγκόσμιο επίπεδο είναι περιορισμένη (πίνακας 1). Η παραγωγή μελιού Βελανιδιάς δεν επιτυγχάνεται κάθε χρόνο.

Υπάρχουν αναφορές για περιοχές της Γαλλίας, όπου ό τρύγος μελιού επιτυγχάνεται κάθε τέσσερα χρόνια, ενώ στην Ελλάδα οι μελισσοκόμοι αναφέρουν ότι κατορθώνουν να τρυγήσουν σημαντικές ποσότητες αμιγούς μελιού Βελανιδιάς κάθε πέντε περίπου χρόνια. Το μέλι που παράγεται από τη βελανιδιά είναι σκούρου χρώματος (καφέ – μαύρο) και οι μελισσοκόμοι το χαρακτηρίζουν ως μέλι «μελούρα» ή μέλι από δέντρο. Οι αποδόσεις ανά κυψέλη ποικίλουν και μπορεί να φτάσουν σε μια καλή μελισσοκομική χρονιά πάνω από 35 κιλά ανά κυψέλη (εικ. 3). Η διάρκεια συλλογής ξεκινά από τον Ιούνιο με μελιτώδεις εκκρίσεις φύλλων της βελανιδιάς και μπορεί να φτάσει έως τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου με μελιτώματα από τα βελανίδια.

Το μέλι που παράγεται από της μελιτώδεις εκκρίσεις εντόμων που απομυζούν φυτικούς χυμούς από τη βελανιδιά χαρακτηρίζεται από πολύ σκοτεινό σχεδόν μαύρο χρώμα και μέτρια με υψηλή ρευστότητα (εικ. 4). Λόγω του χρώματος του και της συνήθειας των ελλήνων καταναλωτών να αγοράζουν συνήθως μέτριου με ανοιχτού χρώματος μέλια, όπως του πεύκου και του θυμαριού, οι Έλληνες μελισσοκόμοι απέφευγαν κατά το παρελθόν να το συλλέγουν αμιγές, αλλά προτιμούσαν μετά τις Βελανιδιές να μεταφέρουν τα μελίσσια του σε ανθοφορίες, ώστε να παραχθεί ένα φυσικό μίγμα ανοιχτότερου χρώματος. Σήμερα οι περιπτώσεις αυτές είναι λιγότερες, και οι μελισσοκόμοι αρκετές φορές επιδιώκουν την συλλογή μελιού Βελανιδιάς, καθώς τα σκουρόχρωμα μέλια φαίνεται να έχουν αρκετές Βιολογικές δράσεις, και το αγοραστικό κοινό να τα προτιμά.

Όσον αφορά τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους μελιού ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες χώρες. Σε σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο μελισσοκομίας· Σηροτροφίας του Α.Π.Θ. διαπιστώθηκε ότι το μέλι Βελανιδιάς παρουσιάζει υψηλές τιμές ηλεκτρικής αγωγιμότητας, οξύτητας και διαστάσης (πίν. 2).

Το άθροισμα γλυκόζης και φρουκτόζης σε όλες τις περιπτώσεις ανταποκρίνεται στις νομοθετημένες απαιτήσεις των μελιών μελιτώματος. Χαρακτηριστικά χαμηλές είναι οι τιμές της χρωματικής παραμέτρου L* με μέσο όρο 31,3 μονάδες CIE. Οι τιμές της παραμέτρου αυτής σχετίζονται με το κατά πόσο το μετρούμενο υλικό είναι μαύρο ή άσπρο, με το L να λαμβάνει αντίστοιχα τιμές 0 έως 100. Οι χαμηλές τιμές αυτής της παραμέτρου αντικατοπτρίζουν με μετρούμενες μονάδες το ιδιαίτερα σκούρο χρώμα του μελιού Βελανιδιάς.

Παρά το σκούρο χρώμα και τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά του μελιού Βελανιδιάς, φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα αποδεκτό από το ελληνικό καταναλωτικό κοινό. Σε οργανοληπτικές δοκιμές που έγιναν από το Εργαστήριο Μελισσοκομίας – Σηροτροφίας του Α.Π.Θ. σε δείγματα μελιού Βελανιδιάς (η = 5) και θυμαριού (η = 5] από 54 δοκιμαστές, αξιολογήθηκε το χρώμα η ρευστότητα, το άρωμα και η γεύση των δειγμάτων.

Όπως διαπιστώνεται από το διάγραμμα της εικόνας 5, το μέλι Βελανιδιάς είναι εξίσου αρεστό στους καταναλωτές, όπως και το μέλι θυμαριού και μάλιστα οι καταναλωτές έδειξαν μεγαλύτερη προτίμηση για αγορά μελιού Βελανιδιάς συγκριτικά με το θυμαρίσιο. θα πρέπει να σημειωθεί βέβαια ότι το καταναλωτικό κοινό ήταν κυρίως από την Βόρειο Ελλάδα, όπου συνηθίζεται η κατανάλωση μελιών μελιτώματος. Τα αποτελέσματα αυτών των δοκιμών όμως αντικατοπτρίζουν τις προοπτικές διάθεσης του μελιού Βελανιδιάς στην ελληνική αγορά.

Τανανάκη Χρύσα / Εργαστήριο Μελισσοκομίας -Σηροτροφίας Α.Π.Θ. 
 Μελισσοκομική Επιθεώρηση
 http://excel-xromata.gr