ΝΟΣΕΜΙΑΣΗ

Ακόμα μια ασθένεια που ταλαιπωρεί τις μέλισσες είναι η Νοσεμίαση. Αιτία είναι τα μικροσπορίδα Nosema apis και Nosema ceranae. Αρχικά εντοπίστηκε το Nosema apis. Το Nosema ceranae εντοπίστηκε στην Ασιατική μέλισσα Apis ceranae το 1996 γι αυτό πήρε και την αντίστοιχη ονομασία. Στην συνέχεια μεταδόθηκε και στην Ευρωπαϊκή μέλισσα Apis mellifera.

Οι δύο τύποι της ασθένειας πολλές φορές μπορούν να συνυπάρχουν σε ένα μελίσσι. Από μόνοι τους όμως συνήθως παρουσιάζουν διαφορετικά κλινικά συμπτώματα. Κοιτάζοντας ένα δείγμα με σπόρια στο μικροσκόπιο η διάκριση ανάμεσα τους δύο τύπους δεν είναι δυνατή. Η διάκριση τους είναι δυνατή μόνο με μοριακή ανάλυση DNA με την τεχνική PCR.

Η ασθένεια θεωρείτε επιδημιολογική και πρέπει να δηλώνετε στις αρμόδιες υπηρεσίες όταν εντοπιστεί. Στην χώρα μας αρμόδιες είναι οι Κτηνιατρικές Υπηρεσίες.

Επίσης θεωρείτε και ως ενδημική δηλαδή είναι ασθένεια που υπάρχει επιβεβαιωμένα και με τους δύο τύπους. Ο δεύτερο τύπος της Nosema ceranae εντοπίστηκε και επιβεβαιώθηκε στην χώρα μας το 2012.

Μπορεί να προβάλλει εργάτριες, κηφήνες και την βασίλισσα.Τα σπόρια μπορούν διατηρηθούν για 2 χρόνια στα περιττώματα της μέλισσας και για 4 μήνες στο μέλι.Καταστρέφονται με τη θέρμανση στους 70⁰С για 5 λεπτά ή στους 49 ⁰C για 24 ώρες. Δεν καταστρέφεται με την κατάψυξη.

Η μέλισσα μολύνεται με την κατάποση σπορίων, κυρίως μέσω της τροφής ή του νερού και η διασπορά των σπορίων μέσα στην κυψέλη γίνεται μέσω της τροφάλλαξης, μέσω των κοπράνων και άλλων άχρηστων υλικών που περιέχουν σπόρια.

Η ασθένεια μπορεί να παρουσιάζεται όλο τον χρόνο αλλά είναι πιο έντονη την άνοιξη και το καλοκαίρι. Μελίσσια που έχουν προσβολή μπορεί να καταφέρουν να επιβιώσουν το κατά την διάρκεια της χρονιάς έστω και με μειωμένο πληθυσμό όμως σίγουρα δεν θα καταφέρουν να περάσουν τον χειμώνα και θα χαθούν.

Κλασικά Συμπτώματα που παρουσιάζονταν με την Nosema apis

Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι οι διάρροιες εξωτερικά της κυψέλης και πάνω στην σανίδα πτήσεις. Μοιάζουν με καφέ κηλίδες. Πολλές φορές κόπρανα μπορούμε να συναντήσουμε και στο εσωτερικό της κυψέλης.

Οι μέλισσες παρουσιάζουν νοχελικότητα στην διεκπεραίωση των καθηκόντων τους, μειωμένη απόδοση εργασίας. Επίσης στο σώμα των μελισσών παρουσιάζεται φουσκωμένη η κοιλιά.

Αδυναμία στο πέταγμα έως μερική παράλυση. Αιτία είναι ο διαχωρισμός των φτερών. Μπορούν να χαρακτηριστούν ότι σέρνονται στην είσοδο.

Σε προχωρημένο στάδιο οι μέλισσες παρουσιάζουν αδυναμία στην επίθεση δηλαδή δεν έχουν την ικανότητα να τσιμπήσουν με το κεντρί τους.Λευκά έντερα. Εξετάζοντας τα έντερα μιας υγιούς μέλισσας θα έπρεπε να είναι καφεκίτρινα. Οι μολυσμένες με Νοσεμίαση μέλισσες παρουσιάζουν λευκά έντερα.

Σε αυτό τον τύπο εμφανίζεται και μεγάλος αριθμός νεκρών μελισσών στην είσοδο.

Συμπτώματα που παρουσιάζει η Nosema ceranae

Πολύ λιγότερες διάρροιες έως και καθόλου πολλές φορές.

Απότομη μείωση του πληθυσμού χωρίς εμφανή ίχνη νεκρών μελισσών έξω από την κυψέλη. Η αίτια είναι η απότομη αλλαγή ιδιότητας των μελισσών από εργάτριες σε συλλέκτριες μέλισσες. Πολλές φορές αυτό έχει ως αιτία την εγκατάλειψη του γόνου αφού μειώνονται οι παραμάνες με τα πλαίσια να παραμένουν αφύλακτα.

Συχνές αντικαταστάσεις βασιλισσών ακόμα και σε μελίσσια με νεαρές βασίλισσες.

Η ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε μελισσοκομείο. Δεν υπάρχει θεραπεία με τον έννοια της φαρμακευτικής αγωγής. Η μοναδική «Θεραπεία» που υπάρχει και συστήνεται είναι η πρόληψη και οι σωστές μελισσοκομικές πρακτικές. Οι μελισσοκόμοι που ακολουθούν πιστά τις σωστές μελισσοκομικές πρακτικές και τους σωστούς μελισσοκομικούς χειρισμούς μειώνουν πάρα πολύ τις πιθανότητες να νοσήσουν οι μέλισσες τους.

Μέτρα Προφύλαξης – Σωστές Μελισσοκομικές Πρακτικές

• • Τοποθέτηση κυψελών
  • Αποφυγή τοποθέτησης σε περιοχές με ψηλή υγρασία και μεγάλη σκίαση τους χειμερινούς μήνες. (μείωση των πτήσεων καθαρισμού και αύξηση της υγρασίας μέσα στην κυψέλη).
  • Αποφυγή μονοχρωμίας και τοποθέτηση σε συνεχόμενες γραμμών – ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΣΗ!!
  • 
  • Αποφυγή στρεσαρισμάτων στα μελίσσια
  • Αποφυγή περιττών επισκέψεις και άνοιγμα των κυψελών τους χειμερινούς μήνες. (πτώση της θερμοκρασίας του εμβρυοθαλάμου, κατανάλωση επιπλέον ποσότητας τροφών)
  • Φροντίζουμε ούτως ώστε οι προμήθειες τροφής στην κυψέλη να καλύπτουν τις ανάγκες μέχρι τις πρώτες σημαντικές νεκταροεκκρίσεις. Ταυτόχρονα όμως αποφεύγουμε την χρήση τροφών εμπορίου που περιέχουν γύρη και μέλι άγνωστης προέλευσης και ελέγχου. Αγορά μελιού και γύρης για τροφοδοσία μόνο από μελισσοκόμους της εμπιστοσύνης μας ή από τα δικά μας.
  • Αποφυγή περιοχών με μεγάλη γεωργική δραστηριότητα. (συσσώρευση χημικών και αλληλοεπίδραση με τα χημικά της κυψέλης, μείωση διάρκειας ζωής και ανατροπή της ισορροπίας των κάστων στην κυψέλη.
  • Συστηματική αλλαγή των κηρηθρών: Βασικός παράγοντας η προέλευση των κηρηθρών, ότι δεν περιέχουν υπολείμματα από χημικές ουσίες – μελισσοκομικά και αγροτικά χημικά – διάσπαση της συνοχής της κυψέλης. Κάθε χρόνο αλλαγή το λιγότερο του 1/3 των κηρηθρών του εμβρυοθαλάμου.
  • Αποφυγή τροφοδοσίας με τροφές που δεν είναι η φυσική τροφή των μελισσών (μείωση διάρκειας ζωής, αδυνάτισμα των εντέρων).
  • Διατηρούμε δυνατά μελίσσια που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα με ασθένειες και πείνα.
  • Ενδυνάμωση ανθεκτικότητας μελισσών μέσω της επιλογής – ΒΑΣΙΛΟΤΡΟΦΙΑ:
    
  • Παρατηρείτε ότι μερικές οικογένειες έχουν καλή ανθεκτικότητα στις διάφορες ασθένειες, όπως και στην Νοσεμίαση (καλή συγκράτηση πληθυσμών, καλή παραγωγή, μειωμένες ποσότητες σπόρων στις αναλύσεις) (προσοχή μεταφοράς χαρακτηριστικών με τους κηφήνες).
  • Αποφυγή εισαγωγής και ανάμειξης άλλων φυλών με την κυπριακή μέλισσα. (ευαισθησία καυκασιανής μέλισσας στην Νοσεμίαση).
  • Εκκαθάριση των προβληματικών αποικιών
  • Συνένωση των αδύνατων μελισσιών με δυνατά.
  • Αλλαγή της Βασίλισσας
  • Απομάκρυνση μελισσιών που δεν παρουσιάσουν ανθεκτικότητα στις ασθένειες γενικότερα. Αυτό μπορεί να γίνει με το τεστ καθαριότητας που περιγράψαμε στο προηγούμενο τεύχος για την Αμερικάνικη Σηψηγονία.
  • Μεταφορά του μελισσοκομείου σε περιοχές όπου μπορούν να συλλέξουν γύρη.
  • Απολύμανση εργαλείων με την χρήση χλωρίνης ή φωτιάς (ξύστρο, δαγκάνες, οτιδήποτε μεταλλικό χρησιμοποιείτε στις επισκέψεις στα μελίσσια). Τα σπόρια είναι πολύ ευαίσθητα στην χλωρίνη.
  • Απολύμανση μεταλλικών μηχανημάτων (στο εργαστήριο)
  • Πλύσιμο Στολής και Γαντιών.

Χριστίνα Χριστοδούλου -Γεωπόνος

Βιβλιογραφία

Ritter Wolfgang (2006), «Honey bee diseases and pests: a practical guide», Agricultural and Food Engineering Technical Report, FAO, Rome.

Φυλακτού Ανδρέας (2012), «Νοσεμίαση των μελισσών». Κτηνιατρικές Υπηρεσίες Κύπρου, Λευκωσία.

Θρασυβούλου Ανδρέας (2014), www.beelab.gr/, Θεσσαλονίκη.

Γούναρη Σοφία, «Νέες πληροφορίες για τη Νοσεμίαση των μελισσών», Αθήνα.