ΟΙ ΦΕΡΟΜΟΝΕΣ

Η επικοινωνία με χημικά μηνύματα είναι ενστικτώδης αλλά θεμελιώδους σημασίας για τη μέλισσα. Οι οσμές των λουλουδιών, για παράδειγμα,διεγείρουν τις εργάτριες να συλλέξουν, ταυτόχρονα όμως τις διευκολύνουν στην ανεύρεση της πηγής της τροφής . Ακόμη μεγαλύτερης σημασίας είναι ορισμένες ουσίες , που ονομάζονται φερομόνες.

Είναι ουσίες ή σύνολο ουσιών, που εκκρίνονται υπό μορφή υγρών από εξωκρινείς αδένες των εντόμων και χρησιμεύουν για την επικοινωνία, μεταξύ μελών του ίδιου είδους. Είναι δυνατό να μεταδοθούν με την επαφή , οι περισσότερες όμως φερομόνες είναι πτητικές και μεταδίδονται με τον αέρα.

Όταν προσλαμβάνονται από άτομα του ίδιου είδους προκαλούν σ' αυτά αντιδράσεις , που είναι ειδικές κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Ένα από τα κοινά μηνύματα της φερομόνης είναι η μυρουδιά που στέλνεται από ένα θηλυκό για να ενημερώσει τα αρσενικά, σε ποια τοποθεσία ή σε ποιο μέρος ευρίσκεται, επίσης και ότι είναι σε θέση να ζευγαρωθεί.

Φερομόνες παράγουν οι βασίλισσες, οι εργάτριες και ο γόνος

Η σημαντικότερη φερομόνη της βασίλισσας , είναι γνωστή ως Βασιλική ουσία και παράγεται στους γναθιαίους αδένες.

Περιέχει 16 διαφορετικές ενώσεις, οπό τις οποίες περισσότερο γνωστές είναι το 9-κέτο-δεκαενικό οξύ και το 9-υδροξύ-δεκαενικό οξύ.

Η παρουσία της βασίλισσας είναι διαρκώς αισθητή μέσα στην κυψέλη , χάρη στην κυκλοφορία των φερομονών της . Αυτή επιτυγχάνεται με τη συχνή επαφή των μελισσών εξ αιτίας του συνωστισμού, με την ενεργητική κυκλοφορία του αέρα και κυρίως με την τροφάλλαξη .

Η βασιλική ουσία απλώνεται αρχικά επάνω στο σώμα της βασίλισσας, από εκεί προσλαμβάνεται από τις εργάτριες της ακολουθίας και στη συνέχεια με την τροφάλλαξη διαμοιράζεται σ' όλο το μελίσσι.

Η παρουσία βασίλισσας που εκκρίνει επαρκή για το μελίσσι ποσότητα βασιλικής ουσίας , έχει ως αποτέλεσμα τη φυσιολογική συμπεριφορά των μελισσών.

Η συμπεριφορά αυτή αλλάζει, όταν υπάρχει μερική ή ολική έλλειψη βασιλικής ουσίας.

Στη μερική , που παρατηρείται όταν η βασίλισσα είναι γερασμένη, οι εργάτριες κτίζουν βασιλικά κελιά σμηνουργίας ή αντικατάστασης, για να αντικαταστήσουν τη βασίλισσα.

Στην πλήρη, που παρατηρείται όταν για οποιαδήποτε αιτία λείψει η βασίλισσα, η αλλαγή είναι περισσότερο έντονη . Μερικές ώρες μετά την απομάκρυνση της βασίλισσας οι εργάτριες γίνονται διαρκώς και πιο ανήσυχες, φτερουγίζουν αδιάκοπα προβάλλοντας ταυτόχρονα τον αδένα του Nasan ov . Μετά από 24-48 ώρες μετατρέπουν ορισμένα εργατικά κελιά σε βασιλικά και αρχίζουν να εκτρέφουν βασίλισσες . Αν για οποιοδήποτε λόγο αποτύχουν να εκθρέψουν

νέες βασίλισσες, μετά από λίγες εβδομάδες αναπτύσσονται οι ωοθήκες ορισμένων εργατριών , που αρχίζουν να ωοτοκούν . Η κατασκευή καθώς και η ανάπτυξη των βασιλικών κελιών αναστέλλονται με την παρουσία της βασιλικής ουσίας και πιο συγκεκριμένα του 9-κέτο-δεκαενικού οξέος.

Η αναστολή της ανάπτυξης των ωοθηκών των εργατριών, επιτυγχάνεται και με τη δράση φερομονών, που παράγονται από τις αναπτυσσόμενες προνύμφες. Αυτό συνάγεται από το γεγονός , ότι δεν παρατηρούνται ωοτόκες εργάτριες σε ορφανά μελίσσια , για όσο διάστημα αυτά διαθέτουν ασφράγιστο γόνο .

Μια άλλη φερομόνη, γνωστή ως φερομόνη της θερμότητας , παράγεται στο σφραγισμένο γόνο . Αυτή έλκει τις εργάτριες και τις κρατά επάνω στο σφραγισμένο γόνο, για να τον ζεσταίνουν με το

σώμα τους.

Η επίδραση των φερομονών είναι διαφορετική μέσα και έξω από την κυψέλη.

Το 9-κέτο-δεκαενικό οξύ , μέσα στην κυψέλη , δεν προσελκύει προς τη βασίλισσα ούτε τις εργάτριες , ούτε τους κηφήνες . Έξω απ' αυτή, προσελκύει τις μέλισσες γύρω από τη βασίλισσα σε περίπτωση αφεσμού, προσελκύει επίσης τους κηφήνες, όταν η βασίλισσα πετά για το γαμήλιο ταξίδι.

Το ίδιο σημαντικό ρόλο παίζουν και οι φερομόνες που εκκρίνουν οι εργάτριες.

Με τη φερομόνη του αδένα του Nasanov , οι συλλέκτριες επισημαίνουν μια άοσμη πηγή τροφής , ώστε αυτήν να γίνεται αντιληπτή από απόσταση δέκα μέτρων και πλέον . Με την ίδια φερομόνη επισημαίνουν επίσης, μια πηγή νερού ή ένα καταφύγιο σε περίπτωση αφεσμού .

Η φερομόνη του συναγερμού διεγείρει την επιθετικότητα των άλλων εργατριών.

Συμπληρωματική δράση μ' αυτή , αλλά σημαντικά ασθενέστερη , ασκεί μια άλλη φερομόνη , που παράγεται στους γναθιαίους αδένες.

Ποιο αναλυτικά και συγκεκριμένα όσο αφορά την ονομασία και την σύνθεση των φερομονών:

Οι μέλισσες Apis mellifera διαθέτουν πολλές φερομόνες με διαφορετική δράση η κάθε μια τους.

H φερομόνη Nassanov (παίρνει την ονομασία της από τον ομώνυμο αδένα), εκκρίνει φερομόνη σημαδέματος, όταν η πηγή της τροφής δεν έχει έντονη οσμή ή είναι εντελώς άοσμη όπως είναι το απλό διάλυμα ζάχαρης και νερού, το κοινό σιρόπι. Επίσης έχει χρήση κατά την περίοδο σμηνουργίας, χρησιμοποιείται για την θέση που θα καθίσει το σμήνος που σμηνούργησε. Ο αδένας Nassanov οποίος ευρίσκεται στον τεργίτη του τελευταίου κοιλιακού δακτυλίου. Είναι ένα μείγμα ουσιών όπως έδειξε λεπτομερής ανάλυση: Γερανιόλης, Γερανικού οξέος, Ε-κιτράλης, Ζ-κιτράλης, Φαρσενόλης και Νερόλης.

Η φερομόνη συναγερμού εκκρίνεται από τον αδένα Kosnhevnikov ο ποίος ευρίσκεται στην βάση του κεντριού. Αποτελείται από την πρωτεύουσα φερομόνη συναγερμού και την δευτερεύουσα φερομόνη που βρίσκεται στους γναθικούς αδένες και εκκρίνουν την ουσία 2-επτανόνη. Η φερομόνη συναγερμού σε πρώτη φάση διεγείρει τις μέλισσες φρουρούς της κυψέλης και ύστερα τις πλησιέστερες προς την έξοδο μέλισσες, έτσι ώστε να οδηγηθούν πολλές μαζί σε ότι τις ενόχλησε και το θεωρούν εχθρό τους, θηλαστικό, έντομο ή ερπετό!

Οι φερομόνες της βασίλισσας είναι εκκρίσεις των γναθικών αδένων της βασίλισσας και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την συμπεριφορά των μελισσών της κυψέλης έμμεσα ή άμεσα. Η απουσία ή υπερβολική έκκριση των φερομόνων της βασίλισσας προκαλεί μεγάλα προβλήματα στην ίδια αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία της κυψέλης.

Η φερομόνη εννεακετοδεκαενοϊκό οξύ (9-κετο-10-ενοϊκό οξύ) αναστέλλει την ανάπτυξη των ωοθηκών στις εργάτριες.

Η φερομόνη εννεαϋδροξυδεκαενοϊκό οξύ (9-υδροξυ-10-ενοϊκό οξύ).

Η φερομόνη Arnhart εκκρίνεται από τους κοιλιακούς τεργίτες και τους ομώνυμους αδένες Arnhart. Ανάλογα με τις αναλογίες που αναμιγνύονται κάθε φορά καθορίζουν και μια κατάσταση: για παράδειγμα αναλογία 1:5 για έλξη κηφήνων, αναλογία 1:8 για κτίσιμο βασιλικών κελιών κλπ. Σαν ένα κώδικα, αναλογιών και μειγμάτων ουσιών, που γίνεται αντιληπτός από τις μέλισσες.

Οι φερομόνες του γόνου έχουν επίδραση στις εργάτριες μέλισσες για την περιστροφή τους, το τάισμα και την περιποίησή του γενικώς.

Εκτός από τις εργάτριες και τη βασίλισσα φερομόνες παράγουν και οι κηφήνες.

Οι φερομόνες των κηφήνων

Οι εκκρίσεις των σιαγονικών αδένων των κηφήνων είναι ελκυστικές προς άλλους κηφήνες, γεγονός που τους βοηθά να συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές, τις λεγόμενες «περιοχές συγκέντρωσης κηφήνων», κατά την περίοδο του ζευγαρώματος

Πηγή