ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Οι μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους μ’ έναν πολύ παράξενο τρόπο. Με αυτόν που ονομάζουμε «χορό της μέλισσας». Χρησιμοποιούν αυτή τη γλώσσα για να ειδοποιήσουν πού βρήκαν πολλή γύρη, πού μπορούν να στήσουν κυψέλη κ.τ.λ.

Όταν μια εργάτρια ανακαλύψει μέρος όπου υπάρχει άφθονη τροφή, ειδοποιεί και τις άλλες με τρόπο που είναι μοναδικός στον κόσμο των ζώων. Ο τρόπος αυτός επικοινωνίας είναι ένα πολύπλοκο σύστημα σχημάτων που δίνει ακριβείς πληροφορίες για ένα γεγονός. Μόλις οι άλλες μέλισσες δεχθούν τα σήματα ενεργούν ανάλογα.

Μέσα σε μια κυψέλη οι μέλισσες δεν εργάζονται όλες ταυτόχρονα. Υπάρχουν πολλές που τριγυρνούν άσκοπα και δραστηριοποιούνται μόνο όταν μια μέλισσα βγαίνει για αναζήτηση τροφής και τις καλεί να τη βοηθήσουν. Η μέλισσα-ανιχνευτής επιστρέφει στην κυψέλη και με χορευτικές φιγούρες πληροφορεί τις υπόλοιπες μέλισσες για την απόσταση και την κατεύθυνση της τροφής.

Υπάρχουν δύο τύποι χορού:

Ο κυκλικός χορός εξηγεί στις μέλισσες πως πρέπει να ψάξουν σε κοντινή απόσταση ως 100 μέτρων από την κυψέλη. Η μέλισσα χαράζει κύκλους γυρίζοντας δυο ή τρεις φορές προς τα αριστερά, μετά προς τα δεξιά. Ξαναχορεύει τον ίδιο χορό πολλές φορές.

Ο χορός σε οχτάρια σημαίνει ότι πρέπει να πάνε μακρύτερα από 100 μέτρα. Η μέλισσα χαράζει μια σειρά από σημάδια σε σχήμα οχτώ πάνω στην κηρήθρα. Πρώτα χαράζει, με παλμική κίνηση, μια ευθεία κουνώντας την κοιλιά της και μετά διαγράφει από ένα ημικύκλιο σε κάθε πλευρά της ευθείας. Η ευθεία γραμμή δείχνει την κατεύθυνση που πρέπει να πάρουν και ο αριθμός των κύκλων αντιστοιχεί στην απόσταση. Όσο γρηγορότερος είναι ο ρυθμός τόσο πιο κοντά είναι ο στόχος, όσο πιο αργός, αντίθετα, τόσο πιο μακριά βρίσκεται η τροφή από την κυψέλη. Δέκα παλμικές κινήσεις σε 15 δευτερόλεπτα δηλώνουν απόσταση 100 μ., 6 κινήσεις δηλώνουν 500 μ., 4 κινήσεις 1000 μ., και 2 κινήσεις περίπου 6000 μ. Η κατεύθυνση της τροφής προσδιορίζεται από τη γωνία που σχηματίζει η κατακόρυφος με τη διεύθυνση των παλμικών κινήσεων. Η γωνία αυτή βρίσκεται σε αντιστοιχία με τη θέση του ήλιου σύμφωνα με τους εξής κανόνες: όταν η παλμική κίνηση είναι κατακόρυφη με φορά προς τα επάνω, ο στόχος-τροφή βρίσκεται προς την κατεύθυνση του ήλιου. Όταν η παλμική κίνηση είναι κατακόρυφη με φορά προς τα κάτω τότε οι μέλισσες πρέπει να πετάξουν έχοντας τον ήλιο πίσω τους και πάνω στη διεύθυνσή του. Παλμική κίνηση με γωνία 60ο προς τα αριστερά της κατακόρυφης δείχνει ότι η τροφή βρίσκεται σε γωνία 60ο αριστερά του ήλιου. Κίνηση με γωνία 120ο δεξιά της κατακόρυφης δηλώνει κατεύθυνση 120ο προς τα δεξιά του ήλιου.

Όλες αυτές τις πληροφορίες η μέλισσα τις δίνει μέσα στο σκοτάδι της κυψέλης. Μερικές μέλισσες διατηρούν στενή επαφή μαζί της με τις κεραίες τους και αντιγράφουν πιστά τις κινήσεις της. Από τη μυρωδιά που αναδίδει το τρίχωμά της καταλαβαίνουν πιο είδος λουλουδιού θα επισκεφθούν. Η τέλεια αίσθηση της βαρύτητας και ο συντονισμός όλων των αισθήσεων, που απαιτούνται για τον προσδιορισμό της κατεύθυνσης του στόχου-τροφής, δεν παρατηρούνται σε άλλα ζώα.

Άλλη ικανότητα που διαθέτει η μέλισσα είναι ότι το μάτι της μπορεί να αναλύει το φως του ουράνιου θόλου και να προσδιορίζει έτσι τη θέση του ήλιου, ακόμη και όταν είναι κρυμμένος από τα σύννεφα.

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ

Όταν η γύρη των στημόνων ενός λουλουδιού μεταφερθεί στον ύπερο ενός άλλου λουλουδιού, έχουμε την επικονίαση. Έτσι σχηματίζονται σπόροι που θα δώσουν καινούρια φυτά. Μερικές φορές ο άνεμος μεταφέρει τη γύρη. Ορισμένα φυτά χρειάζονται τα ζώα, ιδιαίτερα τα έντομα, για να πραγματοποιήσουν την επικονίαση.

Κάθε φορά που μια μέλισσα κάθεται σ’ ένα άνθος, το σώμα της σκεπάζεται με γύρη. Όταν, αφού πετάξει, πάει να καθίσει πάνω σ’ ένα άλλο άνθος, λίγη από αυτή τη γύρη πέφτει και επικονιάζει το άλλο φυτό. Η μέλισσα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη γεωργία. Τα φυτά που καλλιεργούμε, ιδιαίτερα τα οπωροφόρα δέντρα, όπως η αχλαδιά, η μηλιά, η δαμασκηνιά κ.τ.λ. εξαρτώνται από τις μέλισσες για την επικονίασή τους. Γι’ αυτό πολλές φορές εγκαθιστούν κυψέλες κοντά στις καλλιέργειες. Αυτό ευνοεί τη γονιμοποίηση και επιτρέπει να έχουμε πλουσιότερη συγκομιδή.

Οι καλλιέργειες που χρειάζονται επικονίαση με μέλισσες είναι οι εξής:

Καρποφόρα δέντρα: μηλιά, αχλαδιά, αμυγδαλιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά, κερασιά, ακτινιδιά, εσπεριδοειδή.
Λαχανοκομικά φυτά: καρπουζιά, πεπονιά, ντοματιά, αγγουριά, κολοκυθιά, καρότο, κρεμμύδι, φραουλιά.
Βιομηχανικά φυτά: ηλίανθος, μηδική, τριφύλλια, βαμβάκι.

Στις αυτόστειρες ποικιλίες οι μέλισσες είναι απαραίτητες, στις αυτογόνιμες οι μέλισσες βελτιώνουν τις αποδόσεις και την ποιότητα καρπού.

Η επικονίαση των χιλιάδων ειδών άγριων φυτών που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια και να μεταφραστεί σε οικονομικό όφελος. Για παράδειγμα, στην Καλιφόρνια, διαπιστώθηκε ότι η παραγωγικότητα και η έκταση των ξερικών λιβαδιών αυξάνονταν κατά πολύ με την παρουσία μεγάλων αριθμών μελισσών. Η παρουσία των μελισσών στα νησιά μας που πάσχουν από ανομβρία παίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της βλάστησης (κύρια της φρυγανικής χλωρίδας) και την προστασία από παραπέρα υποβάθμιση.

Τα φρυγανικά οικοσυστήματα καλύπτουν το 13-15% της Ελλάδας και αποτελούν την τυπική βλάστηση των περιοχών με ξηρό μεσογειακό κλίμα, περιορισμένο διαθέσιμο νερό και φτωχά εδάφη, κυρίως στη Ν. Ελλάδα και στο Αιγαίο, σε χαμηλά υψόμετρα. Από μια περιορισμένης έκτασης μελέτη που έγινε στο Βοτανικό Κήπο της Αθήνας (ΠΕΤΑΝΙΔΟΥ, 1991) βρέθηκε ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός ειδών μελισσών (262 είδη) επισκέπτεται και επικονιάζει τα είδη της φρυγανικής αυτής χλωρίδας.