Μυστικά κατευθείαν μέσα από τα μελίσσια μας...

Σήμερα θα μιλήσουμε για τα μυστικά των μελισσών. Τις δραστηριότητες και τη συμπεριφορά που εξυπηρετούν κάθε εργασία εντός της κυψέλης για την επιβίωση της κοινωνίας!

Η σωστή οργάνωση ενός µελισσιού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρησή του. Οι δραστηριότητες και η συµπεριφορά των µελισσών έχουν σαν στόχο πάντα το καλό του συνόλου, καθώς, όπως είπαµε το µελίσσι είναι ένας υπεροργανισµός, κάθε µέλος του οποίου επιτελεί µια συγκεκριµένη εργασία ανά πάσα στιγµή.

1. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Στην κοινωνία των µελισσών, η κατανοµή εργασίας µεταξύ των εργατριών µελισσών είναι στενά συνδεδεµένη µε την ηλικία τους. Από την αρχή της ζωής της και µέχρι να πεθάνει, µια εργάτρια µπορεί να κάνει διάφορες εργασίες, τόσο εντός, όσο και εκτός κυψέλης, όπως:

• να καθαρίζει κελιά (καθαρίστρια, 1η -6η µέρα)

• να σφραγίζει τα κελιά του γόνου (3η -5η µέρα)

• να φροντίζει το γόνο ή να ταΐζει τη βασίλισσα (παραµάνα , 6η -13η µέρα)

• να καθαρίζει την κυψέλη (10η -20η µέρα)

• να παραλαµβάνει το νέκταρ και να ‘πακετάρει’ τη γύρη (10η -20η µέρα) 

• να χτίζει κελιά (13η -20η µέρα)

• να είναι αερίστρια (15η -23η µέρα)

• να είναι φρουρός (16η -28η µέρα) • να είναι συλλέκτρια τροφής, νερού και     πρόπολης (20η µέρα και µετά)

Τον περισσότερο χρόνο τους πάντως οι εργάτριες τον περνούν σε απραξία, εποπτεύοντας άλλες εργάτριες και αποτελώντας εφεδρείες για συγκεκριµένες εργασίες. Επίσης, ενδέχεται τη στιγµή της απραξίας να παράγουν κερί ή βασιλικό πολτό. Μια µέλισσα µπορεί να ασχολείται µε την ίδια εργασία για πολλές µέρες ή να κάνει πολλές διαφορετικές εργασίες µέσα σε µια µέρα.

Επίσης υπάρχει επικάλυψη ηλικιών µεταξύ των διαφόρων εργασιών. Η εργασία που κάνει κάθε εργάτρια σε µια δεδοµένη χρονική στιγµή της ζωής της είναι στενά συνδεδεµένη µε τα επίπεδα της νεανικής ορµόνης και άρα µε το στάδιο ανάπτυξης συγκεκριµένων αδένων στο σώµα. Είναι όµως βέβαιο ότι η κατανοµή των εργασιών καθορίζεται κυρίως από τις εκάστοτε ανάγκες του µελισσιού.

Έτσι, αν οι ανάγκες το επιτάσσουν, εργάτριες µεγάλης ηλικίας µπορεί να φροντίσουν το γόνο και αντίστοιχα εργάτριες µικρής ηλικίας να γίνουν συλλέκτριες.

2. ΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ

Με τον όρο οµοιόσταση περιγράφεται η ικανότητα του µελισσιού να διατηρεί τη θερµοκρασία και τις άλλες περιβαλλοντικές παραµέτρους εντός της φωλιάς σχετικά σταθερές, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες του περιβάλλοντος.

Οι µέλισσες γενικά είναι δραστήριες σε θερµοκρασίες µεταξύ 10ο και 38ο C, όµως για την εκτροφή του γόνου, η άριστη θερµοκρασία είναι αυτή των 35ο C. Όταν η θερµοκρασία είναι χαµηλότερη, οι παραµάνες µέλισσες καλύπτουν µε το σώµα τους το γόνο για να αυξήσουν τη θερµοκρασία του, ενώ σε υψηλότερη θερµοκρασία δροσίζουν την κυψέλη συλλέγοντας νερό και αερίζοντάς τη µε τα φτερά τους.

Όταν η εξωτερική θερµοκρασία πέσει κάτω από τους 14ο C, οι µέλισσες σχηµατίζουν τη λεγόµενη µελισσόσφαιρα (εικόνα 22), για να εξοικονοµήσουν ενέργεια αφού µειώνουν την επιφάνεια από την οποία αυτή χάνεται. Οι µέλισσες στο εσωτερικό και εξωτερικό µέρος της µελισσόσφαιρας εναλλάσσονται µεταξύ τους. Όταν δεν υπάρχει γόνος, η θερµοκρασία κυµαίνεται µεταξύ 13ο και 20ο C, ενώ αν υπάρχει γόνος, αυτός βρίσκεται στο κέντρο της µελισσόσφαιρας, µε τη θερµοκρασία εκεί να είναι πάντα 35ο C.

3. ΤΡΟΦΑΛΛΑΞΗ

Με τον όρο τροφάλλαξη εννοούµε την ανταλλαγή τροφής µεταξύ των µελισσών, προβοσκίδα µε προβοσκίδα. Με τον τρόπο αυτό, οι µέλισσες διαµοιράζουν την τροφή σε σηµεία αποµακρυσµένα, ενώ ταΐζουν τη βασίλισσα και τους νεαρούς κηφήνες. Επίσης, οι συλλέκτριες δίνουν έτσι το νέκταρ στις εργάτριες που θα το αποθηκεύσουν στα κελιά.

Το νέκταρ εµπλουτίζεται εκ νέου µε ένζυµα, ώστε να διασφαλιστεί η ωρίµανσή του. Κατά τη διάρκεια της τροφάλλαξης, οι µέλισσες φέρνουν σε επαφή τις κεραίες τους, µε αποτέλεσµα το διασκορπισµό χηµικών µηνυµάτων υπό µορφή φεροµονών. Επίσης, τα σώµατα των µελισσών έρχονται σε επαφή µεταξύ τους και έτσι διαµοιράζονται και άλλες φεροµόνες, όπως η βασιλική ουσία, η οποία κρατάει σε συνοχή το µελίσσι.

Ο συνδυασµός διαφόρων οσµών, δηµιουργεί τελικά µια χαρακτηριστική οσµή, ξεχωριστή για κάθε µελίσσι. Τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι µε την τροφάλλαξη µεταφέρεται, από τις µεγαλύτερες στις µικρότερες σε ηλικία εργάτριες µέλισσες, µια φεροµόνη, η οποία τις κρατάει εντός της κυψέλης να λειτουργούν ως παραµάνες και όχι να βγουν εκτός για να συλλέξουν τροφή και νερό.

4. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Είναι πλέον αποδεκτό ότι οι µέλισσες επικοινωνούν µεταξύ τους µε µηχανικά (ακοή και αφή), χηµικά και οπτικά ερεθίσµατα. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν τα χηµικά και τα οπτικά ερεθίσµατα, µε τα πρώτα να αφορούν κυρίως στην επικοινωνία των µελισσών µεταξύ τους, ενώ τα δεύτερα στην αποτελεσµατική πτήση, αλλά και εύρεση τροφής.

Χηµικά ερεθίσµατα. Όταν λέµε χηµικά ερεθίσµατα αναφερόµαστε στις φεροµόνες, ουσίες που χρησιµοποιούνται από όλα τα έντοµα ως µέσο επικοινωνίας. Συχνά καθορίζουν και τη συµπεριφορά των εντόµων, όπως θα δούµε στη συνέχεια αναφορικά µε τις µέλισσες. Φεροµόνες που εκκρίνει η βασίλισσα.

Οι σηµαντικότερες φεροµόνες που εκλύονται από τη βασίλισσα είναι το 9-οξο-2-δεκενοϊκό οξύ και το 9-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ. Αµφότερες παράγονται από τους σιαγονικούς αδένες. Η πρώτη λέγεται και βασιλική ουσία και η κύρια δράση της είναι η αναστολή παραγωγής νέας βασίλισσας και η αναστολή ανάπτυξης ωοθηκών στις εργάτριες.

Άλλες φεροµόνες παράγονται από τους κοιλιακούς τεργίτες και τους αδένες Άρνχαρτ και ο ρόλος τους είναι υποβοηθητικός των κύριων. Η διασπορά των φεροµονών της βασίλισσας σε όλο το µελίσσι γίνεται µέσω της τροφάλλαξης.

Γενικά, οι φεροµόνες της βασίλισσας έχουν τις εξής δράσεις:

• Αναστολή της κατασκευής βασιλικών κελιών

• Αναστολή της ανάπτυξης ωοθηκών στις εργάτριες µέλισσες

• Προσέλκυση των κηφήνων κατά το ζευγάρωµα • Προσέλκυση των εργατριών στους αφεσµούς

• Σταθεροποίηση του ‘τσαµπιού’ κατά τη διάρκεια της σµηνουργίας

• ∆ιέγερση των εργατριών για να συλλέξουν τροφή και γενικά να εργάζονται Οι φεροµόνες της βασίλισσας κρατάνε σε συνοχή το µελίσσι.

Σε πειράµατα που έγιναν, όταν οι εργάτριες εκτέθηκαν στους σιαγονικούς αδένες της βασίλισσας, συµπεριφέρονταν σαν να ήταν αυτή παρούσα. Επίσης, όταν οι εργάτριες εκτέθηκαν σε πλαστικό υλικό εµποτισµένο µε τη βασιλική ουσία, συµπεριφέρονταν σαν να επρόκειτο για την ίδια τη βασίλισσα (εικόνα 24).

Εικόνα 24. Αριστερά: διάταξη συνοδών εργατριών γύρω από τη βασίλισσα (µαρκαρισµένη µε κόκκινο χρώµα). ∆εξιά: συµπεριφορά εργατριών που εκτέθηκαν σε πλαστικό υλικό εµποτισµένο µε τη βασιλική ουσία.

5. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Κύριο σηµείο αναφοράς για τις µέλισσες προκειµένου να προσανατολιστούν είναι ο ήλιος, τη θέση του οποίου βρίσκουν ακόµα και όταν έχει συννεφιά, αφού αντιλαµβάνονται την υπεριώδη ακτινοβολία που διαπερνά τα σύννεφα.

 Εκτός από τον ήλιο, χρησιµοποιούν και ορόσηµα, όπως θάµνους, δέντρα, πέτρες και νερά, ενώ αντιλαµβάνονται και το µαγνητικό πεδίο της γης. Όταν πλέον οι µέλισσες πλησιάσουν κοντά στο στόχο τους, χρησιµοποιούν τα χρώµατα, τα σχήµατα και τις οσµές.

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΡΟΦΗΣ

Τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για τη διαβίωσή της η µέλισσας τα βρίσκει από το νέκταρ, τη γύρη και το νερό. Το νέκταρ (και τα µελιτώµατα) τα µετατρέπει σε µέλι και από αυτό παίρνει την απαραίτητη ενέργεια για τις διάφορες εργασίες.

Ένα µελίσσι χρειάζεται κατά µέσο όρο 60-80 κιλά µέλι ετησίως. Το νέκταρ αποτελεί επίσης πηγή ανόργανων αλάτων. Από τη γύρη η µέλισσα παίρνει κατά κύριο λόγο τις απαραίτητες πρωτεΐνες για την ανάπτυξη των ιστών και των αδένων. Παρέχει επίσης βιταµίνες και ανόργανα άλατα. Τέλος, το νερό, πέρα από τη χρήση του στη διατροφή, χρησιµεύει για τη διατήρηση της κατάλληλης υγρασίας του γόνου και για να δροσίζεται η φωλιά κατά τους θερινούς µήνες.

Η µεγάλη ποικιλία φυτών και ανθέων σηµαίνει αντίστοιχα µεγάλη ποικιλία διαφορετικών τύπων νέκταρος και γύρης. Για τις µέλισσες, η περιεκτικότητα σε σάκχαρα και το πρωτεϊνικό περιεχόµενο είναι τα κριτήρια επιλογής του νέκταρος και της γύρης αντίστοιχα.

Συλλέκτριες γίνονται συνήθως οι µέλισσες ηλικίας άνω των 20 ηµερών. Περίπου το 58% συλλέγει νέκταρ, το 25% γύρη, ενώ ένα ποσοστό 17% συλλέγει και τα δύο. Ένα φαινόµενο που χαρακτηρίζει τη µέλισσα είναι η ανθική σταθερότητα, κατά το οποίο η µέλισσα επισκέπτεται ένα µόνο είδος ανθέων σε κάθε ταξίδι της, στο µέτρο πάντα του δυνατού.

Έχει υπολογιστεί ότι το φορτίο της γύρης συλλέκτριας µέλισσας περιέχει κατά 97% γύρη από ένα και µόνο είδος. Αυτό το φαινόµενο συµπεριφοράς της µέλισσας είναι αποτέλεσµα της φυσικής επιλογής, αφού κατά αυτόν τον τρόπο εξοικονοµεί ενέργεια µαθαίνοντας το χρώµα, την οσµή και τον τρόπο χειρισµού ενός τύπου άνθους.

Από την άλλη, η φύση επωφελείται σηµαντικά, καθώς, λόγω της ανθικής σταθερότητας, επιτυγχάνεται η επικονίαση. Οι µέλισσες πετάνε όσο µακριά χρειάζεται για να βρουν τροφή, συνήθως µερικές εκατοντάδες µέτρα από τη φωλιά τους, αν και, όταν δεν υπάρχει τροφή κοντά, µπορεί να υπερβούν τα 5 Km.

Εννοείται ότι η µέλισσα θα πετάξει όσο γίνεται πιο κοντά στη φωλιά της, καταναλώνοντας την ελάχιστη δυνατή ενέργεια, για τη συλλογή τροφής. Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι οι µέλισσες επισκέπτονται κάποια φυτά συγκεκριµένη ώρα της ηµέρας, η οποία συµπίπτει µε την ώρα που το φυτό εκκρίνει το νέκταρ ή διαθέτει τη γύρη του.

Οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν άµεσα τη συλλογή τροφής. Όταν η θερµοκρασία είναι µικρότερη από 12ο C συνήθως οι µέλισσες δε συλλέγουν τροφή. Επίσης, η συλλογή νέκταρος και γύρης µειώνεται όταν φυσάνε άνεµοι και όταν βρέχει.

Από τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Κρήτης lib.teicrete.gr

Πηγή