Φανή Χατζήνα εφ' όλης της ύλης

Η μέλισσα είναι ένας πολύτιμος δείκτης για την κατάσταση του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας των ειδών.  Σε αντίθεση με τον άνθρωπο, που μπορεί να τρώει μεταλλαγμένα προϊόντα και να ζει σε μολυσμένο περιβάλλον, η μέλισσα δεν μπορεί. Ή πεθαίνει ή εγκαταλείπει την κυψέλη και δεν ξαναγυρίζει. Αυτό μοιάζει υπεύθυνο και συγκινητικό. Αλλά μπορεί και να σημαίνει το τέλος της ανθρωπότητας.

Οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι το πιο πολύτιμο προϊόν των μελισσών είναι το μέλι. Όμως το πολυτιμότερο αγαθό που μας δίνουν οι μέλισσες είναι η επικονίαση, δηλαδή η γονιμοποίηση των φυτών με τη μεταφορά γύρης. Από τα 100 είδη καλλιεργειών, τα οποία παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής, 71 επικονιάζονται από τις μέλισσες. Χωρίς αυτά, εκατομμύρια άνθρωποι και ζώα θα υπέφεραν από στέρηση τροφής.

Στην Ευρώπη μόνο, πάνω από 4.000 είδη λαχανικών μεγαλώνουν χάρη στην ακούραστη δουλειά των μελισσών. Οι μέλισσες όμως σε όλο τον κόσμο πεθαίνουν και η εξαφάνιση τους απειλεί την τροφική αλυσίδα και τη βιοποικιλότητα. Ανάμεσα στα αίτια για τις απώλειες των μελισσών, συγκαταλέγονται οι τοξικές, φυτοπροστατευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρέως και στη χώρα μας.

Για το σπουδαίο έργο των μελισσών στο περιβάλλον και τη διατροφή μας, μιλά στη Νatura nrg η κ. Φανή Χατζήνα, διδάκτορας μελισσοκομίας/επικονίασης και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας.

Ο Albert Einstein είχε πει πως αν οι μέλισσες εξαφανιστούν, ο άνθρωπος θα επιβιώσει μόνο για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Πόσο αλήθεια κρύβει αυτή η ρήση; Ποιος είναι ο οικολογικός ρόλος των μελισσών στο περιβάλλον; Είναι τόσο σημαντική η υπηρεσία της στην παραγωγή αγαθών;

Η παραπάνω ρήση ίσως είναι λίγο υπερβολική ως προς το χρόνο που ορίζει, όμως κρύβει μία μεγάλη μακροπρόθεσμη αλήθεια. Αν αναλογιστούμε ότι σχεδόν το 70-80% της τροφής μας οφείλεται σε έντομα όπως η μέλισσα, και το 70% αυτού μόνο στη μέλισσα, αμέσως γίνεται φανερή η σημασία της μέλισσας στην επιβίωση του κόσμου.

Ο ρόλος της μέλισσας στο οικοσύστημα είναι η διατήρηση και αναπαραγωγή των φυτών. Η επικονίαση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας, επιβίωσης και εξέλιξης των φυτικών ειδών. Από μελέτες στις ΗΠΑ έγινε γνωστό ότι το οικονομικό όφελος από την προσφορά της μέλισσας στην επικονίαση των φυτών ήταν κατά 60 φορές (1989) και 143 φορές (1981) μεγαλύτερο από τη συνολική άξια των προϊόντων της μέλισσας.

  

Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες μιας καταφανούς μείωσης των μελισσοσμηνών ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, Αυστραλία αλλά και χώρες της Ευρώπης. Πού οφείλεται;

Οι απώλειες των μελισσοσμηνών που παρατηρούνται τα τελευταία έτη κύρια στις ΗΠΑ, είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Σημαντικότεροι είναι οι ασθένειες, τα φυτοφάρμακα και η μόλυνση του περιβάλλοντας,  η έλλειψη ποικιλότητας στη διατροφή, οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες.

Τα φυτοπροστατευτικά «νέας γενιάς» εντομοκτόνα, τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα και οι γενετικά μεταλλαγμένες καλλιέργειες, πόσο ευθύνονται για τη μείωση των μελισσών;

Πάρα πολύ. Οι επιδράσεις τους είναι και άμεσες αλλά και έμμεσες και καθυστερημένες. Πιστεύουμε ότι η κυριότερη επίδρασή τους είναι η μείωση του αμυντικού συστήματος της μέλισσας.

Το πρόβλημα δεν είναι βέβαια καινούριο, έχει κατά καιρούς προκαλέσει σάλο στη Γερμανία, Γαλλία, κλπ. Υπάρχουν καινούριες δραματικές εξελίξεις που έκαναν πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις να το φέρουν τώρα στη δημοσιότητα;

Τα τελευταία έτη τα συμβάντα μεγάλου αριθμού θανάτων των μελισσών, στη Γαλλία, Ιταλία, και Γερμανία, καθώς και τις ΗΠΑ, ανέδειξαν τις απώλειες ως σημαντικό θέμα στην επικαιρότητα. Εξάλλου οι απώλειες ήταν κατά πολύ μεγαλύτερες από προηγούμενα έτη.

Πόσο σημαντική είναι από οικονομικής άποψης η “μελισσοκομία” στη χώρα μας;

Η μελισσοκομία ως αγροτικός κλάδος είναι πολύ σημαντικός. Αποτελεί δε ‘παραδοσιακή’ απασχόληση. Και μόνο να σκεφτεί κανείς ότι παράγουμε ένα από τα καλύτερα σε γεύση και ρευστότητα, άρωμα και χρώμα μέλι, σημαίνει πολλά.

Ποια περιοχή είναι η κατεξοχήν παραγωγός; Ποια χαρακτηριστικά καθιστούν ένα μέλι ανώτερης ποιότητας;

Στην Ελλάδα παράγουμε μέλι σε όλες τις περιοχές. Στα νησιά μας παράγεται περισσότερο το γνωστό μας θυμαρίσιο μέλι, ενώ στην Ηπειρωτική Ελλάδα έχουμε όλα τα υπόλοιπα γνωστά ανθόμελα (πορτοκάλι, βαμβάκι, ερείκη, ηλίανθο, ακακία, πολύκομπο κ.ά.), αλλά και το μέλι Πεύκης, Ελάτης, Βελανιδιάς, Καστανιάς.

Ποιο είναι το έργο του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας στη Χαλκιδική; Μιλήστε μας για τις δράσεις του.

Το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας διεξάγει έρευνα σε τομείς όπως η αντιμετώπιση των ασθενειών με βιολογικά σκευάσματα, η συμπεριφορά της μέλισσας, η ποιότητα των παραγόμενων βασιλισσών, οι διάκριση των πληθυσμών μελισσών στην Ελλάδα κ.ά. Η έρευνά μας επικεντρώνεται όμως σε 2 κατευθύνσεις: α. Στις επιδράσεις των φυτοπροστατευτικών ουσιών αλλά και των μελισσοφαρμάκων στις μέλισσες και β. Στη βελτίωση και αναπαραγωγή των ντόπιων πληθυσμών/ φυλών μελισσών. Επίσης, εδώ και πολλά χρόνια το Ινστιτούτο προσφέρει ενημερωτικά σεμινάρια (χρηματοδοτούμενα και δωρεάν) με στόχο τη σωστή ενημέρωση και επάνδρωση σε γνώση των νέων κυρίως μελισσοκόμων

Πόσο εφικτή είναι η βιολογική μελισσοκομία στη χώρα μας; Μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας;

Η Ελλάδα με τα τόσα βουνά και μη καλλιεργούμενες εκτάσεις μάλλον πριμοδοτεί τη βιολογική μελισσοκομία. Εμείς ως Ινστιτούτο προάγουμε την ιδέα αυτή και προσπαθούμε μέσα από την εκπαιδευτική μας δραστηριότητα να πείσουμε τους νέους αλλά και τους παλαιότερους παραγωγούς να χρησιμοποιούν βιολογικούς τρόπους καταπολέμησης των ασθενειών της μέλισσας.

Who is Who

Γεννήθηκε στο Δομένικο Λάρισας και είναι απόφοιτος του Βιολογικού Τμήματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Έχει κάνει Μεταπτυχιακές σπουδές στο Cardiff της Ουαλίας (Μ. Βρετανία) και είναι Διδάκτορας Μελισσοκομίας με ειδίκευση στη συμπεριφορά των μελισσών και στην προσφορά τους στην αναπαραγωγή των φυτών. Από το 1996 μέχρι και το 2001 δίδαξε το μάθημα της Μελισσοκομίας στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Από το 2000 κατοικεί μόνιμα στα Ν. Μουδανιά και εργάζεται ως Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας του ΕΛΓΟ ‘ΔΗΜΗΤΡΑ’ που εδρεύει στον Άγιο Μάμα.

Η ερευνητική της δραστηριότητα αφορά κυρίως τη διάκριση των ειδών μελισσών, τις ασθένειες, τις επιδράσεις των φυτοφαρμάκων και τη βελτίωση της αναπαραγωγικής διαδικασία των μελισσών. Είναι μέλος 4 επιστημονικών συλλόγων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής 3 επιστημονικών ευρωπαϊκών περιοδικών. Συνεχίζοντας την εκπαιδευτική δραστηριότητα οργανώνει ενημερωτικά σεμινάρια προς τους παραγωγούς μελισσοκόμους, τα οποία πραγματοποιούνται στην έδρα τους ή στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας.

Καρπός της πολύχρονης ενασχόλησης με τις μέλισσες, η συγγραφή παραμυθιών, με θέμα τη ζωή και τη συμπεριφορά της μέλισσας. Το πρώτο παραμύθι ‘Μελίφτερη η Μέλισσα’ εκδόθηκε το 2007.

Πηγή