ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΛΙΣΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΕΙΟΥ

Στο σύγγραμμα ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΕΙΑ (Ανδρέα Θρασυβούλου), έκδοσης 2012, σελ. 5, περιέχονται στατιστικά στοιχεία για την πυκνότητα των μελισσιών στις ευρωπαϊκές χώρες από τα οποία προκύπτει ότι το σύνολο των μελισσιών της Ελλάδος, αν κατανεμηθεί σε όλη την έκτασή της αντιστοιχούσαν  ανά τετραγωνικό  χιλιόμετρο  9 μελίσσια το 1970 και το 1989 αυξημένα στα 12. Η χώρα μας λοιπόν είναι η πρώτη σε πληθυσμό μελισσιών και με αυξητική τάση, δεύτερη έρχεται η Πορτογαλία (το 1970 με 7 και το 1989 με πτωτική τάση στα 2 και όλες οι υπόλοιπες χώρες είναι μειωμένης πυκνότητας μέχρι 2 μελίσσια κατά τετρ. χιλιόμετρο. 

Περιέχει και στατιστικά στοιχεία κατά γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδος αναφερόμενα σε μελισσοκομικές μονάδες, μελίσσια και παραγωγής %, όπως και για τη συνεταιριστική δραστηριότητα και οργάνωση, τον κεντρικό σχεδιασμό ανάπτυξης και στρατηγικής από την πολιτεία, την επιστημονική κάλυψη, την απουσία οργάνωσης, τις ασθένειες των μελισσιών και την αντιμετώπισή τους, τις κλοπές μελισσιών, απώλειες από φυτοφάρμακα και πυρκαγιές, ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα, την ελληνική μελισσοκομική βιβλιογραφία και τέλος τις επιδοτήσεις και ενισχύσεις των μελισσοκόμων από την ευρωπαϊκή ένωση (σελ. 4-9).
Πέρα όμως από αυτή την προηγούμενη πληροφόρηση χρήσιμα επισημαίνεται ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν περιοχές με συνεχόμενη μελισσοκομική χλωρίδα και επομένως η επαγγελματική μελισσοκομία υποχρεωτικά είναι μετακινούμενης σε άλλες διαδοχικές ανθοφορίες άλλων περιοχών, οπότε εύστοχα λέγεται νομαδική μελισσοκομία ,αφού έτσι συγκεντρώνονται στην ίδια έκταση πολλά μελισσοκομεία με αποτέλεσμα να μειώνονται και πάλι οι αποδόσεις εισοδήματος, αλλά αντίθετα να αυξάνονται οι μεταδόσεις ασθενειών από τις παραπλανήσεις των μελισσών και το συνωστισμό  τους. Και να προσθέσουμε και τον κίνδυνο των λεηλασιών μεταξύ τους. 

Έτσι έχει γίνει δεκτό και πρέπει να εφαρμόζεται ένας κανόνας, ότι σε συγκεκριμένες περιοχές ακτίνας 1-2 χ.λ.μ. δεν πρέπει να υπάρχουν περισσότερα από 75-100 μελίσσια, ενώ αυτός ο περιορισμός ξεπερνιέται κατά πολύ σε βάρος της απόδοσης και της υγείας των μελισσιών. 

Εδώ όμως πρέπει να αναφερθεί και η οδηγία ότι όταν γίνεται μεταφορά μελισσιών σε απόσταση μικρότερη από 3 χ.λ.μ., είναι επικίνδυνο να χαθούν πληθυσμοί συλλεκτριών μελισσιών, που θυμούνται την πρώτη θέση της κυψέλης τους, επιστρέφουν σ’ αυτήν και χάνονται αφού δεν βρίσκουν τις κυψέλες τους που μεταφέρθηκαν (νύχτα) σε άλλο τόπο. 

Οι μετακινήσεις μελισσιών ενός μελισσοκομείου μπορεί να γίνει σε απόσταση μισό ή ενός μέτρου από τη θέση της κυψέλης τους, χωρίς απώλειες. 

Μεταφορά μελισσιών σε μεγάλες αποστάσεις: 

• Το υλικό των κυψέλων πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση και σε μεταφορές με υψηλές θερμοκρασίες να έχουν σήτες αερισμού αντί για καπάκι. 
• Το φόρτωμα των κυψέλων να γίνεται το βράδυ που έχουν επιστρέψει όλες οι μέλισσες. Και αν είναι υποχρεωτική η μεταφορά νωρίς, αφήνονται κάποιες κυψέλες που θα ελκύσουν τις αργοπορημένες. 
• Στο φορτηγό οι κυψέλες τοποθετούνται, έτσι, ώστε να γίνεται αερισμός σε όλες και στο κέντρο του φορτίου τα αδύνατα μελίσσια. 
• Το ωφέλιμο φορτίο δεν πρέπει να ξεπερνιέται και οι κυψέλες δένονται γερά με σχοινιά, καλύτερα ιμάντες από τη μια πλευρά στην άλλη και μετά όλες μαζί σταυρωτά. 
• Οι είσοδοι των κυψελών να βλέπουν προς την μπροστινή πλευρά της καρότσας ή την πίσω. 
• Οι οδηγοί να είναι 2 και σε στάσεις, όπως και στο ξεφόρτωμα να δουλεύει η μηχανή του αυτοκινήτου (ίσως και κατά το φόρτωμα). 
• Στο ταξίδι της μεταφοράς να υπάρχει ετοιμασμένο καπνιστήρι για άναμμα και χρήση σε περίπτωση ανάγκης, αλλά και ένας φακός,μάσκες, σφυρί, καρφιά, λίγος γύψος, νερό, εφημερίδες, ψεκαστήρας χεριού με νερό, μονωτική ταινία και 2-3 γερά σακιά χωρίς τρύπες. 
• Το νερό για ψέκασμα και μείωση της θερμοκρασίας που αναπτύσσεται στις κυψέλες κατά τη μεταφορά και στη νέα θέση οι μέλισσες ψεκάζονται πρώτα με λίγο νερό από τη σήτα αερισμού, τοποθετείται το εξωτερικό καπάκι και οι είσοδοι ανοίγονται σε 15 περίπου λεπτά αργότερα.

Η θέση τοποθέτησης των μελισσιών πρέπει ΝΑ:

• Εξασφαλίζει στις μέλισσες νέκταρ, γύρη και νερό.
• Έχει πρόσβασης του αυτοκινήτου στο μελισσοκομείο.
• Είναι χωρίς  υγρασία και στάσιμο αερισμό (γούβα).
• Προστατεύει από βόρειους ανέμους το χειμώνα και με σκιά το καλοκαίρι.
• Είναι μακριά από κατοικίες.
• Προστατεύει από κλοπή, πυρκαγιά και πρόκληση ζημιάς.
• Έχει κλίση το έδαφος για τα νερά της βροχής.
• Είναι χωρίς χόρτα που κλείνουν τις εισόδους των κυψελών.

Η εξασφάλιση νερού στις μέλισσες, για εκτροφή και διατήρηση γόνου, αραίωση παχύρρευστων τροφών και να διατηρούν υγρασία στα κελιά για προστασία του γόνου και ρύθμιση της θερμοκρασίας των κυψελών. Χωρίς νερό δεν εκτρέφουν γόνο και καταβροχθίζουν τα αυγά ή τις προνύμφες (Τζόχανσον, 1979) και Α. Θρασυβούλου. Και το νερό που χρειάζεται είναι από 25 έως 300 γραμμάρια την ημέρα και περισσότερο σε υψηλές θερμοκρασίες, καλύτερη λύση νερού είναι οι φυσικές πηγές και σε έλλειψη, λύνει το πρόβλημα η φαντασία του μελισσοκόμου (ποτίστρες σε ακριανές θέσεις του μελιτοθάλαμου και όχι κοντά στο γόνο, μεγάλο δοχείο -βαρέλι με κρουνό στάλαξης σε επικλινή σανίδα με λούκι ζικ-ζακ και σκίαση του δοχείου σε περίοδο καύσωνα). 

Η απόσταση του μελισσοκομείου από τις ανθοφορίες να μην ξεπερνά τα 3 χ.λ.μ., για να μην μειώνονται οι αποδόσεις συλλογής. 

Η παραπλάνηση των μελισσών πρέπει να αποφεύγεται γιατί είναι και αιτία μετάδοσης ασθενειών. Γι’ αυτό δεν πρέπει να γίνεται  τοποθέτηση σε ευθεία γραμμή παράταξης. Επιλέγεται η κυκλική σε σχήμα του κεφαλαίου γράμματος Θ ή σε γραμμική με ευθύγραμμα τμήματα ΖΙΚ-ΖΑΚ, διαφορετικά ευθύγραμμα τμήματα με λίγες κυψέλες σε διαφορετικά χωριστά σημεία με απόσταση μεταξύ των σειρών στα 9 μέτρα και δυο σειρές στα 18 μέτρα. 

Η ακανόνιστη τοποθέτηση με διαφορετική κατεύθυνση της εισόδου προκαλεί παραπλάνηση. 

Ο χρωματισμός των κυψέλων προτείνεται σε άσπρο, κίτρινο, μπλε ανοιχτό και πράσινο. Η απόσταση μεταξύ μελισσοκομείων να είναι τουλάχιστον 100 μέτρα, αν είναι εφικτό  και ποτέ ένα μελισσοκομείο δεν τοποθετείται μπροστά σε άλλο, γιατί κλέβει τις μέλισσες του πίσω του. Ο Νόμος 6238/1934 (ΦΕΚ 265/1934) για τη μεταφορά των μελισσιών προβλέπει τα εξής, (συνοπτικά): Άρθρο 7. 

Σε κατοικημένους χώρους, να γίνεται περίφραξη με τοίχο, σανίδωμα ή πυκνό φυσικό ή τεχνητό φράκτη, ύψους τουλάχιστον 2 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους. Και αυτό δεν ισχύει αν η απόσταση από κατοικημένα σπίτια είναι 30 μέτρα, από δημόσιο δρόμο 25 μέτρα ή τα μελίσσια τοποθετούνται για επιστημονικές μελέτες που σ’ αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 3 μέτρα. Άρθρο 8. Σε ακαλλιέργητες ή δασικές εκτάσεις του Δημοσίου, των Δήμων, Κοινοτήτων, Μοναστηριών και Νομικών προσώπων Δημοσίου Δικαίου, απαλλάσσονται από κάθε Δημοτικό ή Κοινοτικό φόρο ή ενοίκιο για παραμονή μέχρι 3 μήνες. Υπουργική απόφαση 5936/550/1971 (ΦΕΚ 72/1971). Απαγορεύεται η μεταφορά επιβατών σε μελισσοκομικά αυτοκίνητα, ενώ 1β, επιτρέπεται μεταφορά μέχρι 5 εργατών ή μελών της οικογένειας του μελισσοκόμου, που μεταβαίνουν σε εργασία στο μελισσοκομείο. Προεδρικό Διάταγμα 190/1981 (ΦΕΚ 54/1981). 

Χορήγηση άδειας εγκατάστασης μελισσοκομείων σε δάση και δασικές εκτάσεις: 

Άρθρο 1. Χορηγούνται στα εξής νομικά ή φυσικά πρόσωπα: α) Στους Γεωργικούς Συνεταιρισμούς ή σε ομάδες παραγωγών που έχουν έδρα στον πλησιέστερο προς τα δάση ή δασική έκταση Δήμο ή Κοινότητα και ασκούν μελισσοκομική επιχείρηση, β) Σε μελισσοκόμους μόνιμους κατοίκους του Δήμου ή της Κοινότητας που ανήκουν τα δάση, γ) Στους Γεωργικούς Συνεταιρισμούς ή ομάδες παραγωγών ή μεμονωμένους μελισσοκόμους που έχουν έδρα άλλους Δήμους ή Κοινότητες, ενώ προτιμώνται κατά σειρά οι πλησιέστεροι στο δάσος.

Άρθρο 2. Απαραίτητα δικαιολογητικά για την προσωρινή εγκατάσταση σε δασική έκταση είναι: Α) Βεβαίωση του Δήμου ή της Κοινότητας ότι ο ενδιαφερόμενος ασκεί το επάγγελμα του μελισσοκόμου, Β) Σχεδιάγραμμα της αιτούμενης για εγκατάσταση έκτασης (όρια, τοπωνυμίες, εμβαδόν, κ.λ.π.)

Άρθρο 3. Χορήγηση άδειας, διάρκειας μέχρι 5 χρόνια και ανανέωση της άδειας κάθε 2 χρόνια με απόφαση του Νομάρχη και μετά πρόταση της αρμόδιας δασικής αρχής. 

Άρθρο 5. Υποχρεώσεις του μελισσοκόμου μετά την εγκατάστασή του: Α) Σε 6 μήνες το αργότερο να φτιάξει πρόχειρη κατασκευή χωρίς θεμέλια Β) Προσωπική άσκηση του επαγγέλματος Γ) Αμεταβίβαστο το δικαίωμα της εγκατάστασης Δ) Μέτρα αποτροπής πυρκαγιάς, αλλοίωσης ή καταστροφής της δασικής βλάστησης Ε) Δικαίωμα κατασκευής πρόχειρης περίφραξης με υπόδειξη όμως της δασικής αρχής. 

Στη συνέχεια  είναι χρήσιμο να παραθέσουμε συνοπτικά οδηγίες της πρακτικής μελισσοκομίας 2012 (Ανδρέα Θρασυβούλου), σχετικά με ενδεχόμενα προβλήματα της μεταφοράς και εγκατάστασης μελισσοκομείου και αυτές είναι οι εξής: 

1. Ο μελισσοκόμος πρέπει να έχει πάντα μαζί του τα βιβλιάρια, ταυτότητα   και να ενημερώσει τον τροχονόμο ότι με την υπουργική  απόφαση 5936/550/1971 (ΦΕΚ 12/1971), επιτρέπεται η μεταφορά μέχρι και 5 εργατών ή μελών της οικογένειας, με το μελισσοκομικό αυτοκίνητο. 

2. Πριν ανοιχτούν οι κυψέλες στη  νέα θέση τους πρέπει να ραντιστούν από τη σήτα αερισμού με νερό και να ανοιχτούν προσεχτικά με καπνό για να ανακοπεί η ορμητική έξοδος των μελισσιών. Η τοποθέτηση χορταριών στην είσοδο εμποδίζει την ορμητική έξοδο. 

3. Από ψεκασμούς στην περιοχή βρίσκονται πολλές νεκρές μέλισσες στην είσοδο της κυψέλης και υπάρχουν και μαύρες και γυαλιστερές μέλισσες μικρότερες από τις κανονικές, γιατί γίνονται ψεκασμοί ή έχουν παραπλανηθεί μέλισσες. Σε κάθε μεταφορά χάνεται περίπου το 25% του πληθυσμού στις πρώτες 5-7 μέρες της νέας εγκατάστασης. Η γραμμή πτήσης των μελισσιών  ΝΑ ΜΗΝ  ΠΕΡΝΑΕΙ από δρόμο κύριας κυκλοφορίας αυτοκινήτων. Και να μην υπάρχει κάποιο τοξικό φυτό στην περιοχή ή  άλλο μελισσοκομείο μεταξύ του δικού μας και της πηγής του νερού. Λύσεις: α) Τροφοδοτούμε με σιρόπι και κάνουμε συστάσεις για εφαρμογή φυτοφαρμάκων χαμηλής τοξικότητας Β) Αλλάζουμε την κατεύθυνση των εισόδων, επιλέγοντας σημάδια: δέντρα, θάμνους κ.λ.π. για εύκολο προσανατολισμό. Ζητάμε βοήθεια από ειδικούς γεωπόνους και υπηρεσίες για τις δηλητηριάσεις. 

4. Σε ίσια σειρά οι ομοιόχρωμες κυψέλες έχουν αποτέλεσμα να κλέβουν μέλισσες οι ακριανές, γι’ αυτό μετακινούμε μισό μέτρο μπροστά ή πίσω κάθε τρίτη κυψέλη. 

5. Κάποιος τοποθέτησε μελίσσια μπροστά στο μελισσοκομείο μας και του εξηγούμε τις συνέπειες με ψυχραιμία να τα μετακινήσει σε άλλη τοποθεσία. 

6. Δίπλα στο μελισσοκομείο μας, σε μικρή απόσταση κάποιος τοποθετεί δικά του μελίσσια και λύνουμε το πρόβλημα με συναδελφική κατανόηση και αν δεν γίνεται να μεταφερθούν κάνουμε συνεργασία για την καταπολέμηση ασθενειών και τη βασιλοτροφία και με μέτρα περιορισμού της παραπλάνησης των μελισσών. 

7. Μετά τη μεταφορά των μελισσιών αρκετές μέλισσες επιστρέφουν στην παλιά θέση, γιατί τα μελίσσια μεταφέρθηκαν σε κοντινή απόσταση ή γιατί όταν μεταφέρθηκαν απουσίαζαν μέλισσες από την κυψέλη. Γι’ αυτό το ενδεχόμενο αφήνουμε κάποια μελίσσια στην παλιά θέση να τις δεχτούν και κάνουμε τροφοδοσία με σιρόπι. 

8. Αν πρόκειται να γίνει ψεκασμός από τον αέρα με μελισσοτοξικό και το μάθαμε αργά την ίδια μέρα, ίσως υπάρχει άγνοια των αρμοδίων ή καθυστέρηση να φθάσει η ειδοποίηση. Τότε δραστηριοποιούμαστε μόνοι μας, ή μέσω του συνεταιρισμού των μελισσοκόμων να καθυστερήσει ο ψεκασμός για να μεταφερθούν τα μελίσσια και να αναφερθούμε στην τοπική Δ/νση Γεωργίας για εφαρμογή των υποχρεώσεών της. Σε περιπτώσεις που δεν αναβάλλεται ο ψεκασμός καλύπτουμε τις κυψέλες ξεχωριστά με νάϋλον και το πρωί πριν πετάξουν, κλείνουμε τις εισόδους. Όμως υπάρχουν και μελισσοσυλλέκτες στα μελισσοκομικά είδη που δέχονται τις μέλισσες χωρίς να μπορούν να πετάξουν.   

ΠΗΓΗ: Πρακτική μελισσοκομία 2012, Ανδρέα Θρασυβούλου, σελ. 59-72. Με ευχαριστίες για  τη βοήθεια που προσφέρει. 

Επιλεκτική απόδοση (13-3-2014).