ΑΦΕΣΜΟΣ - ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Αφεσμός (πουλί) μελισσών, είναι μία μάζα από μέλισσες, που κρέμονται η μία από τα νύχια της άλλης, η μία δίπλα στην άλλη ενωμένες, και σχηματίζουν ένα τσαμπί. Πραγματικά βλέπεις ένα τσαμπί μελισσών που κρέμεται είτε στο κλαδί ενός δέντρου είτε σε ένα κάγκελο, και γενικά μπορεί να το δεις, όπου οι μέλισσες επιλέξουν να εγκατασταθούν προσωρινά . Εξωτερικά είναι οι πιο ηλικιωμένες μέλισσες, εσωτερικά οι νεώτερες και στο κέντρο η βασίλισσα !

Οι μήνες της άνοιξης, των λουλουδιών και των αρωμάτων, είναι οι μήνες που ο πληθυσμός του μελισσιού είναι στο ανώτατο σημείο, και οι μήνες της σμηνουργίας και των αφεσμών.

Η διαδικασία της σμηνουργίας αρχίζει νωρίς την Άνοιξη. Πριν όμως και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, οι εργάτριες χτίζουν και χαλάνε βάσεις βασιλικών κελιών. Τα βασιλικά κελιά μοιάζουν με βαλανίδια λόγω του σχήματός τους, και υπάρχει πάντα ένας αριθμός άδειων κελιών.

Δύο με τέσσερις εβδομάδες πριν τη σμηνουργία, η ακολουθία της βασίλισσας, δηλαδή οι εργάτριες που ακολουθούν πάντα τη βασίλισσα αυξάνονται συνεχώς ταϊζοντας εντατικά τη βασίλισσα με βασιλικό πολτό, έχοντας σαν αποτέλεσμα ο ρυθμός της ωοτοκίας της να φθάνει στο ανώτατο σημείο, δηλαδή 1500-2000 αυγά το εικοσιτετράωρο. Τότε η βασίλισσα ψάχνοντας συνεχώς για νέα κελιά για να τοποθετήσει τα αυγά της, και λόγω έλλειψης χώρου, αναγκάζεται να γεννά μέσα στα βασιλικά κελιά. Οι εργάτριες επιμηκύνουν τα τοιχώματα των βασιλικών κελιών για να χωράνε περισσότερα αυγά και ταυτόχρονα ταϊζουν με βασιλικό πολτό τις προνύμφες που εκκολάπτονται. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται έως και μία εβδομάδα πριν τη σμηνουργία, μετά οι εργάτριες ( η ακολουθία της βασίλισσας) αλλάζουν συμπεριφορά. Λιγοστεύουν το τάϊσμα της βασίλισσας με βασιλικό πολτό, την αναγκάζουν να κινείται συνεχώς για να χάσει βάρος και να μάθει να πετάει. Η ωοτοκία διακόπτεται, ο ρυθμός εργασίας μειώνεται και το μελίσσι παρουσιάζει εικόνα απραξίας. Όταν σφραγιστούν τα πρώτα βασιλικά κελιά, το μελίσσι είναι έτοιμο να πολλαπλασιαστεί.

Οι εργάτριες γεμίζουν το πρόλοβο τους με μέλι, για να τρέφονται τις πρώτες ημέρες (έως 10 ημέρες), ενώ οι μέλισσες – ανιχνεύτριες ψάχνουν για να βρούνε μια καινούργια φωλιά. Όταν τη βρουν επιστρέφουν στην κυψέλη και χορεύοντας ξεσηκώνουν τις υπόλοιπες μέλισσες για να φύγουν. Τότε οι μέλισσες ξεχύνονται ζωηρά γύρω από την κυψέλη με ένα χαρακτηριστικό βουητό και όλο το σμήνος πετάει για την καινούργια του φωλιά. Η καινούργια φωλιά συνήθως είναι ένας κορμός δένδρου, ένα κλωνάρι δένδρου, ένας τοίχος, μια κολόνα, κάθονται ακόμα και στα πιο απίθανα μέρη !

Η σμηνουργία είναι μια διαδικασία πολλών γεγονότων που άρχισαν αρκετές ημέρες ή εβδομάδες πριν συμβεί, και επηρεάζεται από διάφορους εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες όπως :

• η θερμοκρασία,

• η ανθοφορία,

• η μεγάλη ποσότητα τροφής (νέκταρ και γύρη) που εισρέουν στην κυψέλη,

• η ράτσα της βασίλισσας, ο συνωστισμός μέσα στην κυψέλη,

• η ύπαρξη κηφήνων,

• ο μεγάλος αριθμός εργατριών μελισσών,

• η ποσότητα φερομόνης που διανέμεται μεταξύ των εργατριών, κ.ά..

Στην παλιά τώρα αποικία, η πρώτη παρθένα βασίλισσα που θα εξέλθει από το κελί της, θα ψάξει να βρει αν υπάρχουν και άλλα βασιλικά κελιά και θα τα καταστρέψει. Αν συμβεί να εξέλθουν ταυτόχρονα πάνω από 1 παρθένα βασίλισσα από τα κελιά, θα αγωνισθούν για την επικράτηση μόνο μίας ενώ οι άλλες θα πεθάνουν.

Μερικές φορές και αν η αποικία ακόμη έχει μεγάλο πληθυσμό, η πρώτη βασίλισσα που θα βγει θα εγκαταλείψει και αυτή με τη σειρά της την αποικία μαζί με άλλο ένα τμήμα των εργατριών και κηφηνών, αντί να επιδοθεί σε καταστροφή των υπόλοιπων βασιλικών κελλιών. Έτσι έχουμε και δεύτερο αφεσμό ο οποίος συνήθως είναι μικρότερος από τον πρώτο και η βασίλισσα είναι παρθένα. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου γίνονται ακόμη και τρεις αφεσμοί από την ίδια αποικία, οι οποίοι βέβαια αποδυναμώνουν την παλιά αποικία.

Συχνά γίνεται αντικατάσταση της παλιάς βασίλισσας χωρίς αφεσμό. Όταν πλέον η παλιά βασίλισσα δεν μπορεί να ακολουθήσει τον ρυθμό αύξησης του πληθυσμού και δεν γεννά ικανοποιητικά, οι εργάτριες αρχίζουν να κατασκευάζουν βασιλικά κελιά. Αυτά τα κελιά αντικατάστασης βρίσκονται στην επιφάνεια της κηρήθρας.

Η παλιά βασίλισσα δεν εγκαταλείπει τότε την κυψέλη. Η νέα βασίλισσα πετάει για την γονιμοποίηση και γυρίζοντας στην κυψέλη αρχίζει να γεννά. Δεν είναι λοιπόν παράξενο τότε να βρεθούν και οι δύο βασίλισσες την ίδια περίοδο στην κυψέλη γιατί δεν υπάρχει κανένας ανταγωνισμός μεταξύ τους. Η παλιά βασίλισσα αναγνωρίζεται από τα πολύ φθαρμένα φτερά της και την αποψιλωμένη από τρίχες κοιλιά της. Η γηραιά βασίλισσα πεθαίνει πολύ σύντομα, μετά από λίγες ημέρες αφ'ότου η νέα βασίλισσα αρχίσει να γεννά.

 

ΣΥΛΛΗΨΗ ΑΦΕΣΜΟY

 

Η σμηνουργία μπορεί να γίνει η αιτία για την πλήρη αποδυνάμωση της αποικίας και για τον λόγο αυτό ο μελισσοκόμος σε όλη την διάρκεια των μηνών από Φεβρουάριο έως και τον Μάϊο, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στις συχνές επιθεωρήσεις του, ώστε με τους κατάλληλους χειρισμούς να αποφύγει την σμηνουργία. Οι σημαντικότεροι χειρισμοί για τον σκοπό αυτό, συμπίπτουν και με την προσπάθειά μας να αυξηθεί ο πληθυσμός της αποικίας χωρίς να έχουμε τις απώλειες της σμηνουργίας. Παρ'όλα αυτά υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν οτι η τάση για σμηνουργία υπάρχει στα γονίδια της βασίλισσας και των κηφήνων φυσικά ορισμένων αποικιών και τότε αυτά θα σμηνουργήσουν ότι και να κάνουμε. Οι μελισσοκόμοι μπορούν να εφαρμόσουν μέτρα για την αποφυγή σμηνουργίας όπως επιλογή κατάλληλης βασίλισσας ή θα πρέπει να αρκεστεί στην έγκαιρη διαπίστωση των βασιλικών κελιών σμηνουργίας με τις συχνές επιθεωρήσεις και την παροχή αρκετού χώρου - κηρήθρες για χτίσιμο - στο μελίσσι.

Η σύλληψη ενός "τσαμπιού" σμηνουργίας από ένα κλαδί, μπορεί να είναι εύκολη υπόθεση αλλά και μερικές φορές δύσκολη. Αν είναι σε χαμηλό ύψος και κάτω από την μπάλα των μελισσών δεν υπάρχει σημαντικό εμπόδιο, είναι εύκολο. Τοποθετούμε μία κυψέλη με 3-4 πλαίσια κηρήθρας και κλειστή την είσοδο κάτω ακριβώς από το κλαδί με την μπάλα και τινάζουμε δυνατά το κλαδί. Η μπάλα θα πέσει μέσα στην κυψέλη και μάλλον και η βασίλισσα που θα βρίσκεται στο κέντρο περίπου της μπάλας. Κλείνουμε το καπάκι της κυψέλης και την αφήνουμε για λίγα λεπτά κάτω από το κλαδί ώστε οι μέλισσες να αρχίσουν να σκαρφαλώνουν στα πλάισια προς τα πάνω που είναι και η φυσική τους τάση. Ανοίγουμε πάλι το καπάκι, γεμίζουμε με κενά πλαίσια όλο τον χώρο της κυψέλης ώστε να μην μετακινηθούν αυτά με τις κηρήθρες κατά την μεταφορά της και την ξανακλείνουμε . Ανοίγουμε κατόπιν την είσοδο και αφήνουμε εκεί την κυψέλη έως το βράδυ, ώστε όλες οι μέλισσες που πετούν γύρω ή λείπουν για ανίχνευση να μπουν μέσα προσελκυόμενες από τις φερομόνες της βασίλισσας.

Το βράδυ θα μεταφερθεί η κυψέλη στην μόνιμη θέση της και από την επομένη, αφού θα αφαιρέσουμε τα άδεια πλαίσια θα αρχίσουμε το δυναμωτικό τάϊσμα με σιρόπι 1-1 για λίγες ημέρες. Η νέα αποικία από σμηνουργία έχει την τάση να χτίζει πολύ γρήγορα και υποβοηθούμενη από τα τάϊσμα ακόμη γρηγορότερα. Έτσι στις πρώτες επιθεωρήσεις μας θα πρέπει αφού διαπιστώσουμε τον πραγματικό όγκο του πληθυσμού, να τους δώσουμε αρκετά πλαίσια με Φύλλα κηρήθρας για χτίσιμο. Σε λίγες ημέρες θα πρέπει να διαπιστώσουμε και αν η βασίλισσα έχει αρχίσει να γεννά.

Αν το τσαμπί του αφεσμού είναι σε κλαδί το οποίο έχει από κάτω του άλλα πυκνά κλαδιά, τότε θα πρέπει αν είναι λίγα να τα κόψουμε με το κλαδευτήρι ώστε να μην εμποδίσουν την μπάλα να πέσει κατακόρυφα με το τίναγμα χωρίς να διαλύσει. Αν αυτό δεν γίνεται λόγω του ότι τα κλαδιά είτε είναι πολλά είτε πολύ χοντρά, αν ο αφεσμός είναι σε τοίχο που είναι μία δύσκολη περίπτωση, τότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα πλαίσιο με κτισμένη κηρήθρα. Με προσοχή το τοποθετούμε πάνω από την άκρη της μάζας και σε γωνία με το κλαδί ή τοίχο. Καπνίζουμε ελαφρά την μάζα των μελισσών από κάτω και αυτές μάλλον θα υποχωρήσουν προς τα πάνω ανεβαίνοντας στο πλαίσιο. Όταν το πλαίσιο έχει αρκετές, το τινάζουμε στην κυψέλη που έχουμε στα πόδια μας και επαναλαμβάνουμε συνεχώς την ίδια διαδικασία έως ότου το μεγαλύτερο μέρος της μάζας είναι μέσα. Αν τύχει (πολύ δύσκολα όμως) και δούμε την βασίλισσα και καταφέρουμε να την βάλουμε μέσα, τότε θα σταματήσουμε, θα κλείσουμε το καπάκι και θα ανοίξουμε την είσοδο περιμένοντας τα υπόλοιπα να γίνουν όπως πιο πάνω.

Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις όπου ένας αφεσμός μπορεί να έχει εγκατασταθεί σε μια καμινάδα, κουφάλα δέντρου, σωλήνα εξαερισμού, κουφώματα, τότε σε αυτές τις περιπτώσεις που το μελίσσι άρχισε να κτίζει τις κηρήθρες του, η βασίλισσα ξεκινήσει και γεννάει και να δημιουργεί τη καινούργια του φωλιά, σπάνια μπορεί να γίνει η απομάκρυνση του, χωρίς να βλάψουμε το μελίσσι.

Κατά την διάρκεια των μηνών της σμηνουργίας, καλό είναι να υπάρχει μια άδεια κυψέλη στο μελισσοκομείο τουλάχιστον 50 μ. μακρύτερα από τις κυψέλες. Στο εσωτερικό της τοποθετούνται μερικά πλαίσια με κηρήθρες και κάποιο σκεύασμα προσέλκυσης αφεσμών. Η κυψέλη πρέπει να είναι τοποθετημένη υψηλότερα από το έδαφος. Πολλές φορές με αυτόν τον τρόπο έχουμε έναν αφεσμό σε αυτή την κυψέλη, αλλά αυτό δε είναι καθόλου σίγουρο..

Αθανασία Αγγέλου