Φερομόνες: τι είναι και ποιά η χρήση τους

Η εκτεταμένη χρήση των χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων αποδεδειγμένα προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον καθώς επίσης και στην ανθρώπινη υγεία.

Με τη συνεχώς αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τη χρήση αυτών των σκευασμάτων, οι ειδικοί επί του θέματος στρέφονται προς άλλες εναλλακτικές λύσεις αντιμετώπισης των εχθρών των φυτών.

Ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών είναι η γενικότερη ιδέα η οποία αποτελεί μια ευρεία προσέγγιση του προβλήματος ενσωματώνοντας μια σειρά πρακτικών για τον έλεγχο των παρασίτων.

Μία από αυτές τις πρακτικές που ακολουθούνται είναι η χρήση φερομονών για τη χειραγώγηση της συμπεριφοράς των παρασίτων.

Τι είναι οι φερομόνες;

Οι φερομόνες είναι χημικές ουσίες που απελευθερώνονται από ένα ζώο ή έντομο προκειμένου να προκαλέσουν μια συγκεκριμένη αντίδραση ή να μεταδώσουν κάποιο μήνυμα σε ένα άλλο άτομο, πάντα όμως του ίδιου είδους.

Πρόκειται για χημικές ουσίες οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των εντόμων, δεν είναι όμως τοξικές για τα έντομα και είναι δραστικές σε εξαιρετικά χαμηλές δόσεις.

Υπάρχουν πολλά είδη φερομονών αλλά αυτές που βρίσκουν ιδιαίτερη εφαρμογή στην ολοκληρωμένη διαχείριση είναι οι παρακάτω:

• Φερομόνες φύλου:

οι συγκεκριμένες φερομόνες απελευθερώνονται όταν ένα έντομο είναι σε αναζήτηση συντρόφου. Οι εκκρίσεις αυτού του είδους φερομονών είναι δυνατό να ανιχνευθούν από απόσταση χιλιομέτρων.

• Φερομόνες συνάθροισης και διασποράς:

αυτές οι φερομόνες ελέγχουν την πυκνότητα των πληθυσμών των εντόμων σε συγκεκριμένα όρια μιας περιοχής. Η απελευθέρωση των φερομονών αυτών είτε προσελκύει (παρουσία τροφής) είτε απομακρύνει έντομα από την περιοχή (επικίνδυνο περιβάλλον για τα έντομα). Αυτές οι φερομόνες βρίσκουν ιδιαίτερη εφαρμογή από τους καλλιεργητές ως εναλλακτική λύση των εντομοκτόνων.

• Φερομόνες ιχνηλάτησης:

απελευθερώνονται από τα έντομα «εργάτες» όπως μέλισσες και μυρμήγκια με σκοπό τη στρατολόγηση άλλων εργατών στις περιοχές όπου υπάρχει η τροφή. Όταν ένα έντομο-εργάτης εντοπίσει την πηγή της τροφής, τότε προσελκύει και τα άλλα έντομα εκεί απελευθερώνοντας τη φερομόνη.

Τρεις είναι οι κυρίες χρήσεις των φερομονών στην ολοκληρωμένη διαχείριση παρασίτων:

1. η πιο σημαντική είναι η παρακολούθηση του πληθυσμού του εντόμου ώστε τελικά να καθορισθεί εάν είναι οικονομικά ωφέλιμη μία δαπανηρή αντιμετώπιση ενός εχθρού. Παράδειγμα μιας τέτοιας εφαρμογής είναι η διαπίστωση πληθυσμών σε αστικά κέντρα (π.χ. κατσαρίδες).

2. Μία δεύτερη εφαρμογή είναι η χρήση φερομονών για την απομάκρυνση μεγάλων πληθυσμών εντόμων από πληθυσμούς αναπαραγωγής και σίτισης. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται σημαντικοί πόροι όπως τρόφιμα ή κλωστικές ίνες για τον άνθρωπο (π.χ. κατά του σκώρου ή κατά σημαντικών και καταστρεπτικών εχθρών των μηλοειδών).

3. Μία τρίτη και σημαντική εφαρμογή των φερομονών είναι η παρεμπόδιση σύζευξης πληθυσμών εντόμων. Προκαλείται παρεμπόδιση του ζευγαρώματος, συνεπώς και μείωση του πληθυσμού του εντόμου.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης φερομονών.

Η χρήση των φερομονών για την αντιμετώπιση των επιβλαβών εντόμων έχει πολύ λιγότερες επιπτώσεις στους ανθρώπους, στα ζώα ή στα ωφέλιμα έντομα.

Επίσης με τη χρήση φερομονικών παγίδων μπορεί να προσδιορισθεί η αναγκαιότητα χρήσης των συμβατικών εντομοκτόνων ώστε τελικά η χρήση τους να γίνεται στο σωστό χρόνο και να είναι πιο αποτελεσματικά.

Μειονεκτήματα της χρήσης φερομονών είναι το αρκετά μεγάλο κόστος τους σε σχέση με τα συμβατικά εντομοκτόνα.

Η χρήση των φερομονών στη γεωργία ανοίγει το δρόμο για μία γενικότερη θεώρηση των εναλλακτικών και ολοκληρωμένων μεθόδων αντιμετώπισης των εχθρών των καλλιεργειών.

Θα πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση σε μία περισσότερο πολύπλευρη προσέγγιση του προβλήματος των βλαβερών εντόμων, η οποία θα συνδυάζει το βιολογικό τους έλεγχο, τη χρήση μικροβιακών εντομοκτόνων και τις ανθεκτικές ποικιλίες φυτών.

 Γράφει: η Ομάδα γεωπόνων της Farmacon - Farmacon Team