Η μελισσοκομική παράδοση των Μάγια

Οι Μάγια, Ινδιάνοι της Κεντρικής Αμερικής, πίστευαν ότι οι μέλισσες είχαν τέσσερις κύριες αρετές. Σύνεση, δηλαδή την ικανότητα να κρίνουν ποιες ενέργειες απαιτούνται σε μια δεδομένη στιγμή, Δικαιοσύνη, που σημαίνει ο κάθε ένας, σύμφωνα με τις δυνατότητές του και στον κάθε ένα, σύμφωνα με τις ανάγκες του, Εγκράτεια, ένα είδος εξάσκησης αυτοελέγχου και Ανδρεία, δηλαδή η ικανότητα να αντιμετωπίσουν τον φόβο και την αβεβαιότητα ακόμα και την απειλή.

Το μέλι είναι γνωστό εδώ και αιώνες για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Οι Ινδιάνοι το χρησιμοποιούν ως φυσική θεραπεία για παθήσεις των ματιών (επιπεφυκίτιδα, καταρράκτης), σε λοιμώξεις των αυτιών, σε αναπνευστικά προβλήματα (φαρυγγίτιδα, λαρυγγίτιδα), εντερικά προβλήματα (γαστρίτιδα, τυφοειδής) αλλά και για θεραπεία του δέρματος. Η χερσόνησος Γιουκατάν ήταν μια περιοχή ιδανική για τις μέλισσες και γι αυτό εκτρέφονταν απ΄τους Μάγια για χιλιάδες χρόνια, οι οποίοι μάλιστα τις τιμούσαν ως ιερά πλάσματα.

Το μέλι ήταν πολύτιμο για τους Μάγια και χρησιμοποιούνταν εκτός από τρόφιμο και φάρμακο, σε τελετουργικές πρακτικές, αλλά και ως μια μορφή ανταλλαγής για άλλα πολύτιμα αγαθά. Οι μέλισσες επίσης αντιμετωπίζονταν ως ένα είδος θεότητας που σχετίζεται με όλες τις δυνάμεις που προέρχονται από τη γη. Στη γλώσσα τους την αποκαλούσαν «Καμπ» που σημαίνει γη, αλλά και μελίσσι, μέλισσα και μέλι.

Το Madrid Codex, ένα από τα τρία σωζόμενα προ-Κολομβιανά βιβλία των Μάγια, αποτελεί μια μεγάλη πηγή για την πολύπλοκη πνευματική έννοια της μελισσοκομίας των Ινδιάνων της περιοχής και την αφοσίωσή τους προς τις μέλισσες. Λέγεται ότι οι κυψέλες των Μάγια τοποθετούνταν ευθυγραμμισμένες ακριβώς στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τα οποία πίστευαν πως συγκρατούν το σύμπαν.

Κάθε σημείο του ορίζοντα ήταν γνωστό στην γλώσσα τους ως «Μπίκαμπ» και το Ανατολικό Μπίκαμπ ήταν η κατεύθυνση που πίστευαν ότι δίνει το μέλι. Ως σπουδαίοι μελισσοκόμοι και με αρκετή γνώση στους χειρισμούς, είχαν καταφέρει να συλλέγουν μέλι από περισσότερα από 500 είδη τροπικών άκεντρων μελισσών. Σύμφωνα με έναν αρχαίο μύθο, οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, που ονομάζονταν zayawinicoub, έφαγαν όλο το μέλι του Βασιλιά. Για να αποφύγουν την θανατική τιμωρία, ο Hobin, ο θεός της κυψέλης τους μεταμόρφωσε σε άκεντρες μέλισσες ώστε να μπορέσουν να ανανεώσουν το μέλι.

  
Το διακριτικό χαρακτηριστικό της μέλισσας Melipona, επίσης γνωστή ως η μέλισσα των Μάγια είναι ότι δεν έχει κεντρί και το μέλι που παράγει έχει υψηλή διατροφική και ιατρική αξία. Το μέλι της Melipona χρησιμοποιούνταν ως γλυκαντική ουσία, ως αντιβιοτικό αλλά και για να γίνει ζύμωση στο balché, ένα παραδοσιακό αλκοολούχο ποτό, που αποτελούσε σημαντικό στοιχείο διαφόρων τελετουργικών.

Παρά το γεγονός ότι το Μεξικό είναι ένας από τους σημαντικότερους παραγωγούς μελιού παγκοσμίως, η μελισσοκομική παράδοση των Μάγια, γνωστή ως Meliponiculture, έχει χάσει τη δύναμη της τα τελευταία χρόνια και μόνο μέσα απ’ τις κοινότητες των Ζαπατίστας αναβιώνει. Η αποψίλωση των δασών και η εισαγωγή Αφρικανικών μελισσών στο Γιουκατάν, οι οποίες παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες μελιού έχουν οδηγήσει σταδιακά στην παρακμή αλλά κυρίως στην μείωση του πληθυσμού των Melipona σε βαθμό που να θεωρείται είδος υπό εξαφάνιση.

Πηγή